خيرپور جا چوڻيون پھاڪا- انجنيئر عبدالوهاب سھتو

خيرپور جا چوڻيون ۽ پھاڪا

انجنيئر عبدالوهاب سھتو

اپريل ۲۰۰۱ع ڌاري، قاسميه لائبريري ۾ سائين محمد ادريس سومرو صاحب، ڪچهري ڪندي ٻڌايو: “ماستر عبدالرحمان چنا، پيرڳوٺ واري کي اوهان سان ملڻ جو ڏاڍو شوق آهي! مون کان اوهان جي لاڙڪاڻي واري ايڊريس گهريائين. مون وٽ ڪانه هئي، تنهنڪري ڪانه ڏنيمانس!”

“پر! مان ته کيس سڃاڻان ئي ڪونه!” حيرت مان ورندي ڏنيمانس.

“هتي آيو هيو!” سائين ڳالهه کي اڇو ڪندي ٻڌايو؛ “کيس پهاڪن وغيره گڏ ڪرڻ جو ڏاڍو شوق آهي. گڏ به ڪيا اٿائين! اوهان جي شوق بابت کيس ٻڌايم ته ملاقات ڪرڻ لاءِ اشتياق ڏيکاريائين. ايڊريس به طلب ڪيائين. مون وٽ نه هئڻ جي ڪري، پنهنجي ايڊريس ڏئي ويو آهي.”

سائين سندس ايڊريس ڏيندي تاڪيد ڪيو؛ “لاڙڪاڻي پهچي کيس خط ضرور لکجو!”

لاڙڪاڻي پهچي، حڪم جي تعميل ڪيم. ستت ئي جواب پهتو. ملاقات ڪرڻ لاءِ دعوت ڏني هئائين.

خط و ڪتابت هلندي رهي. هر خط ۾ ملاقات ڪرڻ لاءِ دعوت ۽ ڇپيل ڪتابن بابت معلومات پوي ڪيائين. انھي دوران، ڪھاڻين جو ڇپيل مجموعو: هٿ جي وڍي، کيس موڪليم. پڙهڻ پڄاڻان، ڪتاب جي تعريف به ڪيائين ۽ پهاڪن/ چوڻين جي ڪتاب جي تقاضا به ڪيائين. پهاڪن بابت ڪو به ڪتاب ڇپيل صورت ۾ موجود نه هئو، جنهنڪري کيس موڪلي نه سگهيس.

جون ۲۰۰۱ع جي شروعاتي تاريخن ۾، رتيديري مان فون آئي. ڳالهائيندڙ بنا تعارف ڪرائڻ جي چيو: “اوهان سان عبدالرحمان چنا صاحب ڳالهائڻ چاهي ٿو.”

“ملايو!” کيس چيم.

“ڪراڙپ ۽ ضعف اٿم” عليڪ سليڪ کان پوءِ عبدالرحمان چنا صاحب فون تي چوڻ لڳو، “ايڏانهن اچي نه ٿو سگهان، هتي ويجهو پهتو آهيان. ضرور ٿي وڃو.”

رتوديرو، منهنجي حد نه هئي. فرصت به ڪانه هئي. تنهنڪري وڃي نه سگهيس.

جولاءِ ڌاران فون ڪيائين؛ “مان مڙهو، پاڻ کڻائي لاڙڪاڻي اچان ٿو، ڪٿي ملندئو!” گهر جي ايڊريس ڏئي چيو مانس: “اتي واري آفيس ۾ احمد علي مگسي وٽ پهچو.” ساڻس ملاقات ۽ ماني لاءِ هڪ ڪلاڪ، ٽين کان چئين تائين، نڪري سگهيو. روبرو پهرين ملاقات هئي. ڪهچري به ٿي ۽ پهاڪن /چوڻين جي لغت وارو قلمي مسودو به کيس ڏيکاري سگهيس. ڏسڻ بعد چيائين؛ “اکر تمام سنها آهن. فوٽو اسٽيٽ ۾ چٽا نه ايندا. نه ته جيڪر فوٽو ڪاپي ڪرائي کڻي وڃان ها. افسوس! عمر جي آخري حصي ۾ نظر چٽي ناهي.”

اسي سالن جي عمر هئڻ جي باوجود بنا چشمي جي هليو چليو پئي. ڄنگهه ۾ ٿورو لَڱُ هيس، جنهنڪري هلڻ ۾ تڪليف هيس.

خيالن جي ڏي وٺ دوران خبر پئي ته پاڻ به ڪي ڪتاب سهيڙيا اٿائين، جيڪي ڇپجي نه سگهيا اٿس. ڏسڻ جي خواهش ڏيکاريمانس ته خوش به ٿيو ۽ دعوت ڏيندي چيائين؛ “اوهان منهنجي محنت جو معائنو ضرور ڪيو. ان لاءِ وقت به ڪڍو! ڪي ٻه چار راتون مون وٽ هلي ڪنگري ۾ رهو. منهنجي دعوت به قبول ڪيو”.

“ايڏو وقت ڪڍڻ مشڪل آهي!” کيس پنهنجي مجبوري ظاهر ڪندي ٻڌايم: “باقي جڏهن هاڻي ٻيهر پير ڳوٺ وڃو ته هٿ وارا قلمي نسخا ضرور کڻي اچجو. رتيدري ۾ ئي ڏسي وٺندا سين.”

ان لاءِ آماده ٿيو ۽ موڪلائي هليو ويو.

ڏهن ڏينهن کان پوءِ رتيديري فون ڪيم. سندس ڀائٽيي محمد يوسف کنئي. تعارف ڪرايومانس ته يڪدم سهڪندي ٻڌايائين؛ “چاچا کي اوهان سان ملڻ جو ڏاڍو شوق هيو. ڪتابن جو ٻورٽو به پير ڳوٺ مان کڻي آيو هيو. اوهان کي فون ڪرڻ لاءِ آياسين پئي ته اوچتو دل ۾ سور پيس. پنج منٽ ٿيا جو ٽيڪسي ڪري کيس سکر موڪليو اٿم. اتي مهنهجو ڀائٽيو محمد رمضان چنا ڊاڪٽر آهي، ان جي دوا لڳندي اٿس. شام تائين جيڪو احوال مليو، اوهان کي ٻڌائينداسين!”

ٻه ڏينهن رکي ٽيپو لائبريري ڪنگري واري سرنامي تي خط لکيو مانس. موٽ ۾ فون ڪيائين.

ٻيهر فون ڪيم ته سندس ڀائٽين ٻڌايو؛ “چاچي جي آخري خواهش آهي ته اوهان مولوي محمد ادريس سان گڏجي هڪ رات لاءِ پير ڳوٺ اچو! اوهان کي اکين سان ڏسڻ چاهي ٿو ۽ ڪچهري ڪرڻ گهري ٿو”.

سائين ادريس صاحب سان ڪنڊيارو رابطو ڪيم، رتيديري ۾ محمد يوسف سان ۽ سکر ۾ ڊاڪٽر محمد رمضان چنا سان پڻ رابطو ٿيو.

پروگرام طئي ڪري، ٻئي ڏينهن شام جو سکر پڳاسين. سائين ادريس صاحب نه ملي سگهيو. وڌيڪ نه ترسياسين ۽ نڪري پيا سين. رات ڌاري پير ڳوٺ پهتاسين. محترم عزيزالله بروهي صاحب، جنهن جو ڪتاب خالق جون سائنسي ڪاريگريون به ڇپيل آهي، رات جي نماز تي موجود هيو. ساڻس محمد پور اوڍو ۾ ملاقات پڻ ٿيل هئي. جتي خبر پئي ته سائين عبدالرحمان چنا صاحب جو اصل ڳوٺ به محمد پور اوڍو، تعلقو ڳڙهي خيرو، ضلعو جيڪب آباد هيو. ماني بعد عزيزالله صاحب ته آرامي ٿيو. يارهين ڌاري سائين ادريس صاحب سکر مان ٽيڪسي ڪرائي پڳو. اڌ منو ڪلاڪ گڏيل ڪچھري ھلي. بعد ۾ سائين عبدالرحمٰن چنا صاحب سان رات جو ٽين بجي تائين نويڪلي ڪچهري هلي ۽ سندس هٿ لکيل ڪتابن تي ٽيڪاٽپڻي پڻ ٿي.

ساڍين پنجين بجي فجر نماز لاءِ اٿيا سين. چانهه پيتيسين. لائبريري ڏسڻ لا زور ڀريائين. جيڪا گهر جي ڪوٽ ۾ هئي. پردو ڪرائڻ پڄاڻان، اندر وياسين. ڇهين ڌاري چانهن پي موڪلايوسين. سائين ادريس صاحب سڌو خيرپور ويو. اسان رتيديري پهتاسين جتان ويگن ۾ لاڙڪاڻي اچي پهتم.

هفتي کان پوءِ جمعي جي صبح جو ڇهين بجي ڌاري، رتيديري کان محمد يوسف فون ڪئي؛ “چاچو عبدالرحمان چنه صاحب خدا تعالي کي پيارو ٿي ويو آھي. انالله وانا اليه راجعون، جمعي نماز کان اڳ جنازي نماز ٿيندي. اوهان کي اطلاع هجي.”

افسوس! عدم فرصت سبب وڃي نه سگهيس. سندس ياد کي تازو ڪرڻ لاءِ، سندس ئي چوڻين واري نوٽ بوڪ تان ڪجهه چوڻيون ۽ پهاڪا الفابيٽ ترتيب ڏئي پڙهندڙن جي دلچسپي لاءِ پيش ڪجن ٿا.

1. آڱرين کي به سَنڌَ آهن. (پهاڪو)

آڱر، جسم جو ننڍو عضوو هئڻ جي باوجود به اڃا وڌيڪ حصن ۾ ورهايل آهي. اهو ان لاءِ ته منجهانئس اڃا گهڻا فائدا حاصل ڪري سگهجن. هڪ حصو، گهڻن متحد جزن ۾ ورهايل هجي يا گهڻا جزا متحد ٿي ڪا اڪائي ٺاهين ته منجهانئن ڪيترائي فائدا حاصل ڪري سگهجن ٿا.

هڪ گهر ۾ مختلف طبيعتن جا ڀاتي رهندا آهن. جيڪڏهن هر هڪ پنهنجي طبعيت آهر، مختلف ڪم پاڻ تي ورهائي کڻي ۽ سر انجام ڏئي ته گهر جنت ٿي سگهي ٿو.

مطلب:

(۱) اتفاق ۾ برڪت آهي.

(۲) سڀئي اڱريون پاڻ ۾ برابر ناهن.

(۳) سمورا ڀائر، طبيعتاّ هڪجهڙا نه هوندا آهن

2. ابو اما، لاطمع. (چوڻي)

دنيا ۾ابي ۽ امڙ جو واحد رشتو آهي، جنهن تحت اهي بنا لالچ ۽ لوڀ جي ٻچڙي کي پالين، نپائين ۽ تاتي وڏو ڪن ٿا. مٿس ڪوسو واءُ به نه ٿا سهن. پنهنجي پاڻ کي تڪليف ۾ وجهن ٿا پر ٻچڙي جي هر لحاظ کان حفاظت ڪن ٿا. سندن پيار ۾ ڪو ريب فريب يا ٺڳي ناهي.

مطلب:

(۱) والدين، اولاد سان اڻ ميو پيار ڪن ٿا.

(۲) لالچ رکي، ماءُ پيءُ نه پاليندا آهن.

(۳) ماءُ پيءُ، اولاد ۾ لالچ نه رکندو.

ڀيٽو: اما ابو، بي لبو.

3. ابي ڏاڏي ڪار، نا ڇڏجي ناکئا! (چوڻي)

وڏن جي ڌنڌي / ڪِرت کي ڇڏڻ بجاءِ، اڳتي وڌائڻ گهرجي. ڇو جو وڏڙا تجربي ۽ مشاهدي، واسطيداري ۽ ڏيٺ ويٺ سبب، مددگار پڻ ٿي سگهندا. جنهن ڪم ۾ وڏڙن جي مدد شامل هوندي آهي، ان ۾ رب پاڪ به مدد ڪندو آهي. وڏڙن جي رستي کان هٽي ڪيل ڪم ۾ رب طرفان ڪا به مدد شامل نه هوندي آهي. منجهس نقصان پوڻ جا انديشا گهڻا هوندا آهن.

مطلب:

(۱) وڏن جو ادب ڪجي ۽ سندن چوڻ تي هلجي.

4. اتر جو ڍڳو، لاڙ جو ماڻهو. (چوڻي)

اتر وارا هن ڪهاوت جو مطلب هڪڙو ٿا ڪڍن ته لاڙ وارا ٻيو. اترادين جو چوڻ آهي: اتر جي ڍڳي ۾ لاڙي ماڻهو جيترو عقل آهي. لاڙ وارن جو چوڻ آھي؛ اتر ۾ رهندڙ، ڍڳي وانگر جسماني طرح طاقتور ۽ ويڙهاڪ آهن پر عقل ۾ گهٽ آهن. سندن ڀيٽ ۾، لاڙ ۾ ماڻهو ٿا رهن.

هي چوڻي فقط پنهنجي فوقيت ڏيکارڻ لاءِ ٻنهي ڌرين ۾ مشهور آهي.

مطلب:

(۱) چٿر جي طور تي ڪتب ايندڙ ڪهاوت آهي.

(۲) لاڙي، اترادي ڍڳي وانگر، ٽاهڙ هوندا آهن.

5. اڄ جو ٻار آئنده جو استاد. (چوڻي)

هر ماڻهو، ماءُ جي پيٽان، ٻار جي صورت ۾ ڄمي ٿو. جسماني طرح توڙي دماغي طرح، ڪمزور هوندو آهي. آهستي آهستي عقل ۽ علم جون منزلون طئي ڪري ٿو. حتيٰ ڪ جيڪو اڄ شاگرد آهي، اهو مستقبل ۾، استادن جي خالي ڪيل جاءِ پُر ڪري ٿو.

مطلب:

(۱) اڄ جي ٻار کي آئنده جو استاد سمجهي، سندس تربيت ۽ ورتاءُ ڪرڻ گهرجي.

(۲) ٻار جي اخلاق تي توجه ڏيڻ، ايندڙ نسل جي اخلاق تي توجه ڏيڻ آهي.

(3) Child is the father of man.

6. اڄ جي ڳڻتي، اڄ تائين. (چوڻي)

روزي رزق، هر هڪ کي، رب رسائي ٿو. انهي جي رسد لاءِ هڪڙو قانون مقرر ڪيل آهي. ان قانون تحت،انسان کي فقط لوچڻو آهي. روزي رزق، زمين ۾ پکيڙي ڇڏيو اٿائين. چڳڻ لاءِ چنهنب ۽ لوچڻ لاءِ ڄنگهون ٻانهون ڏنيون اٿائين. هٿن جا پورهيا، اڄ جي ڏينهن لاءِ ڪرڻ گهرجن. ڇو جو سڀاڻي وري روزي، رب ٻئي هنڌان ڏيندو.

مطلب:

(۱) مستقبل ۽ اولاد جي آئنده لاءِ ڳڻتي ڪرڻ کان بهتر آهي ته محنت ڪري اڄوڪو ڏينهن چڱو گذارجي. ائين ڪرڻ سان، اڳتي تڪليف نه ايندي.

(۲) اٺ وانگر اڳتي ڏسبو ۽ پيرن ۾ نه نهاربو ته پوءِ ٿيڙ ئي کائبا.

(۳) اڄ جو ڪم، سڀاڻي ته نه رکجي.

7. اڄ عيد، سڀان غيد، پرينهن پڇي جا پيالا. (پهاڪو)

عيد، بمشابه خوشيء جي آهي. دنيا جي خوشي دائمي ناهي. دنيا ۾ نه خوشي سدائين رهي ٿي ۽ نه وري غم. دنيا جي حياتي ۾، غم ۽ خوشي، ٻئي گڏوگڏ هلن ٿا. ان ڪري سدا لاءِ خوشي خريد ڪرڻ جا خواب نه ڏسڻ گهرجن. نه ئي وري غم اچڻ تي نااميد ٿي ويهي رهجي. البته چڱي جي اميد رکي، اڳتي وڌڻ گهرجي.

مطلب:

(۱) اڄ عيد، سڀان غيد، پرينهن ساڳيا ٽڪر ساڳ سان.

(۲) اڄوڪو ڏينهن ڪالهه جهڙو ناهي، سڀاڻڪو ڏينھن اڄ جهڙو ناهي.

(۳) اڄوڪو ڏينهن به گذري ويندو.

8. اڇي ڪپڙي تي داغ ، جلد چڙهي. (پهاڪو)

داغ، چُٽو، نشان تڏهن عيان نظر ايندو آهي، جڏهن متضاد رنگ جي مٿان ٿيل هوندو آهي، جيئن اڇي تي ڪارو لکڻ، چِٽو نظر ايندو آهي. اهڙي طرح اشراف، غلط ڪم ڪندو ته پڌري پٽ هر هڪ کي نظر ايندو. بدمعاش ڪو چڱو ڪم ڪندو ته به هر هڪ جي اک تي چڙهي بيهي رهندو. شريف ماڻهو کي گهرجي ته داغدار ڪن ماحول کان پاسو ڪري. ورنه جلد بدناموسي جي دلدل ۾ ڦاسي ويندو.

مطلب:

(۱) مينهن کي ئي ڳئون جو پڇ ڪارو نظر ايندو آهي.

(۲) شريف ماڻهو جو عيب، هر ڪنهن کي نظر ايندو آهي.

(۳) بدمعاش جي چڱائي به هر ڪو پيو واکاڻيندو آهي.

9. ارهه زوارئي ڪرڻ، کير ۾ موري وجهڻ. (چوڻي)

کير ۾ موري وجهبي ته کير ڦٽي ويندو ۽ پيئڻ جي قابل نه رهندو. اهڙي طرح ٻين سان ڏاڍائي ڪرڻ وارو به ماڻهن جي نظرن ۾ جلد اھميت وڃائي ويھي ٿو. ڪير به کيس چڱي نظر سان نه ٿو ڏسي ۽ عام ماڻهن جي نظرن ۾ ڪرڻ کان پوءِ يڪدم اڪيلو ٿيو وڃي ۽ مايوسي جي ڄار ۾ ڦاسي، ڦٿڪي ڦٿڪي ساهه ڏئي ٿو.

مطلب:

(۱) ظلم قائم آهي، ظالم قائم ناهي.

(۲) ڏاڍائي ڪرڻ سان، سڌريل معاملا به بگڙجندا آهن.

(۳) مظلومن سان ڏاڍائي نه ڪجي.

(۴) لا تَظلِمُون، وَلا تُظلَمُونَ.

10. استاد، ماءُ پيءُ بجاءِ. ) چوڻي(

ماءُ پيءُ، ڄڻي ھي جهان ڏيکارين ٿا. استاد جي ذريعي علم جي اک عطا ٿئي ٿي، جنهن سان ڪتابن جو علم حاصل ٿئي ٿو ۽ دنيا جا راز کُلن ۽ معلوم ٿين ٿا. علم حاصل ڪرڻ کان پوءِ، دماغ جا طبقا / ڪُپاٽ کلن ٿا ۽ زندگي گهارڻ آسان ٿيو وڃي.

مطلب:

(۱) والدين جو احسان آهي، جسماني طرح ڄڻڻ. جڏهن ته استاد جو احسان آهي، روحاني طرح پروان چاڙهڻ.

(۲) استاد جو ادب، دل و جان سان ڪجي.

(۳) ماءُ پيءُ عرش تان فرش تي رسائين ٿا. استاد فرش تان کڻي عرش تي رسائي ٿو.

11. اصل کان خطا نه ٿيندي، بد اصل کان وفا نه ٿيندي. (چوڻي)

اصل، بڻيائتو ماڻهو، ھر قدم ڦوڪي کڻندو آهي. هر عام خاص سان سهڻو ورتاءُ رکندو آهي. لالچ ۾ پئي ٻئي مان مطلب سَرِ ڪرڻ جي ڪوشش نه ڪندو آهي. بدمعاش / لچ، هميشه مطلب حاصل ڪرڻ جي پويان هوندو آهي. وٽس شناس ۽ سڃاڻپ جي اک نه هندي آهي. جڏهن به موقعو ملندس، کوچرائپ ڪندي دير نه ڪندو.

مطلب:

(۱) اشرف مهل نه وڃائيندو. بدمعاش مهل تي ڌڪ پٽيندو.

(۲) خانداني ماڻهو دوکو نه ڏيندو ۽ ڪميڻي مان چڱائي ڪين ٿيندي.

12. اڪ لهي لک، نم لهي نيل، پپل لهي پدم، بڙ جي بها ئي ڪانهي. (چوڻي)

خدا پاڪ دنيا ۾ ڪا به شيءِ بيڪار/ بي سود ۽ اجائي نه خلقي آهي. هر هڪ مان ڪونه ڪو ڪارج ضرور ٿئي ٿو . انسان ۽ جنّ کي فقط پنهنجي عبادت لاءِ خلقيو اٿائين . جڏهن ته ٻي ساري مخلوق انسان جي فائدي ڪاڻ خلقيل آهي ۽ انهي کي انسان آڏو مسخر ۽ مطيع به ڪيو ويو آهي.

اڪ، نم، پپر ۽ بڙ وغيره ۾ به انسان لاءِ فائدو رکيو ويو آهي. حڪيم ۽ طبيب، ماهر ۽ ڄاڻو، ڪن مرضن جو علاج جڙي ٻوٽين ذريعي ڪن ٿا. جنھن سان انسان کي قيمتي فائدو پهچي ٿو.

مطلب:

(۱) ڪابه شيءِ بيڪار پيدا نه ڪئي وئي آهي.

(۲) هر ڪنهن شيءِ ۾ ڪا نه ڪا خاصيت / خوبي ضرور آهي.

13. اک ۾ وَرُ، ٻار ۾ وَرُ. (چوڻي)

ٻار، ناتجربيڪار ۽ غير آزمودگار هئڻ سبب، صحيح فيصلا نه ڪري سگهندو آهي. کيس صحيح دڳ لائڻ لا، والدين جي رهنمائي جي هر وقت ضرورت رهندي آهي.

انساني سڀا ۾ ڪم ڪرڻ جي صلاحيت رکيل آهي. ڪم هجي نه هجي، ضرورت هجي نه هجي پر ماڻهو جو هٿ چرپر ۾ ضرور رهي ٿو. ائين فطري طور تي آهي. ان فطري چرپر کي ، ڪارآمد بنائڻ لاءِ دماغ ۽ سوچ جي ضرورت آهي. ٻار وٽ اها گهٽ هوندي آهي. والدين کي مٿس ڪَرڙي نظر رکڻ گهرجي. جيڪڏهن کيس اک ۾ نه رکندا ته لامحاله سندس اُڌرڻ جا ذميوار به خود ئي هوندا.

مطلب:

(۱) ٻار، مڇ جو وار . جيئن وار، تيئن وري .

(۲) ٻار تي نظر نه رکبي ته اُڌري ويندو.

14. اڳيان پي، پويان سور. (چوڻي)

مرد کي لاڳيتين چئن شادين ڪرڻ تائين اختيار مليل آهي، جڏهن ته عورت کي نه آهي. ڇو جو مرد وري به چئن عورت سان وقت گذاري ويندو. جڏهن ته عورت ويچاري هڪڙي مرد کان ٽُٽڻ بعد جڏهن ٻئي وٽ پهچي ٿي ته سندس مقام اهو نه ٿو رهي. احساسِ ڪمتري ۾ مبتلا ٿي ويندي آهي. کيس پهريون مڙس، مڙس ۽ پويون مڙس، سور ئي سور نظر ايندو آهي.

مطلب:

(۱) عورت لاءِ مڙس پهريون ، پويون رڳو سور.

(۲) ور ته پهريون ور، ٻيو آهي ڪارنهن جو ٺڪر.

(۳) ٻئي مڙس واري سدائين چوندي؛ “هاءِ ! پهريان مڙس!”

15. اما ابو، بي لبو. (چوڻي)

لب ۽ لالچ مائٽ/ والدين نه رکندا آهن. نه ئي لالچ رکي پاليندا آهن ۽ نه ئي وري لالچ رکي پاڙهيندا آهن. جيڪڏهن نه پڙهڻ تان مار / مهميز به ڏيندا آهن ته اها به اولاد جي ڀلي لاءِ ته جيئن پڙهي پنهنجي پيرن تي بيهي ۽ مستقبل ۾ جڏهن پاڻ هن دنيا ۾ نه هوندا، تڏهن ٻين جو محتاج نه ٿئي.

مطلب:

(۱) والدين، اولاد کي غرض خاطر نه بلڪ آسيس ۽ خوشي خاطر پالي وڏو ڪندا آهن.

(۲) ٻچن کي پالڻ يا ساڻن مٿا کٿا ڏيڻ ۾ ئي والدين کي آنند / سرور ايندو آهي.

ڀيٽيو: ابو اما، لا طمع

16. اميد واري وٽان، نااميد نه ٿبو آهي. نا اميد واري وٽان، اميدون پوريون نه ٿينديون آهن. (چوڻي)

اميدون پوريون ڪرڻ واري ذات، فقط الله ﷻ جي آهي. انسان ويچارو ته پاڻ ئي محتاج آهي. اهو ڪٿان اميدون پوريون ڪندو؟ انسانن ۾ اميد رکڻ احمقائپ آهي. رب جي رحمت مان نا اميد ٿيڻ، ڇسائپ ۽ ڪفر آهي. ماڻهو هڪ دفعو ڏيندا، ٻه دفعا ڏيندا، پر سدائينءَ لاءِ نه ڏيندا. رب ستار آهي، ڏئي نه پچاريندو آهي. نه گهرڻ تي ناراض ٿيندو آهي.

مطلب:

(۱) نه انسانن ۾ اميد رکجي ۽ نه رب جي رحمت مان نا اميد ٿجي.

(۲) چڱي مان چڱائي ٿيندي، مَدي مان گذا نه ٿيندي.

ڀيٽيو: اصل کان خطا نه ٿيندي، بداصل کان وفا نه ٿيندي.

17. اڻ گهريئي ملي ته کير، گهرئي ملي ته نير ، ظلم سان ملي ته خنزير. (چوڻي)

دنيا جي تختي تي موڪلڻ کان اڳ ، هر ماڻهو جو نصيب لکو ويو آهي. کيس نصيب آهر هر شيءِ ملي ٿي، صبر سان کيس، حلال ٿي ملي ٿي. جڏهن ته تڪڙ ڪري حآصل ڪرڻ سان، حرام ٿيو وڃيس. بنا گهرڻ جي ۽ صبر سان مليل شيءِ، کير وانگر لذيذ ۽ لذت واري هوندي آهي. گهري ورتل يا اٻهرائپ سان حاصل ڪيل پاڻي وانگر آهي. ڇِني / ڦُري ورتل، سوئر جي گوشت وانگر حرام آهي.

مطلب:

(۱) حاصل ڪرڻ لاءِ صبر کان ڪم وٺجي.

(۲) رضا سان چڙهي آيل ٻوٽي نه ڇڏجي .

(۳) اڻ مانگئي ملي ته کير، مانگئي ملي ته نير، ڦريي ملي ته خنزير.

(۴) جو هان ڪري اس ڪو ڇوڙو نهين، جو نان ڪري اس ڪو ڇيڙو نهين (اردو)

18. اوڌر جي ٻيڻا به ٻَنِ پون. (چوڻي)

قرض (اوڌر) وٺڻ سولو، موٽائڻ ڏکيو آهي. پئسا وٺي خرچڻ / کپائڻ آسان ڪم آهي، جڏهن ته پورهيا ڪري / پئسا موٽائڻ ڏکيو ڪم آهي. آساني سان پئسا مڙندا ناهن جو قرض لاهي وٺجي. موٽائڻ ۾ دير سبب، دوستيون ۽ ياريون، مٽيون ۽ مائٽيون، شڪ جي نظر ٿي، ٽُٽي ڦِٽي ۽ اهنج و اهنج ٿي وينديون آهن.

مطلب:

(۱) اوڌر وٺڻ يا قرض کڻڻ کان هميشه پاسو ڪجي، پنهنجي سوتي پوتي ڪمائي مان گذر ڪرڻ ۾ ئي سک آهي.

(۲) اڌار، محبت لاءِ قينچي.

(۴) قرض، آ مرض.

19. اهو پاڙهيو ئي کَڏِ پوي، جو ڇورا کاري. (پهاڪو)

پاڙهيو، پاڙهيندڙ / استاد / رهبر، تعليم ڏيڻ يا سيکارڻ لاءِ رکبو آهي. جيڪو پڙهائڻ بجاءِ، ٻار کاري تنهن جي پڙهائڻ کان ڀينگ ڀلي آهي.

جڏهن ڪو ماڻهو منزل مقصود جي رستي تي راهي ٿيڻ بجاءِ بي راهه روي ڪندو آهي ته ٻين کي پڻ گمراهه ڪندو آهي. ان مان وڏا نقصان ٿيندا آهن. اهڙي صورتحال ۾ سندس پيروي نه ڪجي.

مطلب:

(۱) اهو سون ئي گهوريو، جو ڪن ڇني.

(۲) کَٽَرَ پنهنجو ته هاري، ٻي کي به کاري.

20. اهي ڳري ڪين ڳرن، جي قائم رهن ڪير سان. (چوڻي)

پٿر/ پاتال ۾ مضبوطي سان پڪڙڻ لاءِ کوڙيل لوهي سيخ کي ڪير ڪوٺبو آهي. جنڊ جي هيٺئين پڙ ۾ لڳل اڀي سيخ، مٿئين پڙ کي هڪ هنڌ قائم رکڻ لاءِ لڳندي آهي. ارڏن گهوڙن کي ٿانيڪو ڪرڻ لاءِ لوهي ڪل / ڪير زمين ۾ کوڙڻو پوندو آهي. وڏ ماڙ جاين جو وزن لوهه، سيمينٽ ۽ ڪانڪريٽ ذريعي جڙيل پلرن ۽ ڪيرن جي مدد سان، سخت زمين تائين منتقل ڪيو ويندو آهي. اهڙيون جايون جلد نه وينديون آهن.

مطلب:

(۱) جن جو ڳانڍاپو، طاقت وارن سان آهي، تن کي ڌوڏڻ پڻ ڏکيو آهي.

(۲) جنهن جو ڪيرو قائم، تنهن کي نه ڀئو نه ڀولو.

(۳) وڇ، ڪڏندي آهي ڪير آهر.

21. بختاور سو، جنهن جي گهر مهمان آيو. (چوڻي)

مهمان، بخت جي نشاني آهي ۽ پنهنجي روزي پاڻ کڻي ايندو آهي. سندس صدقي آيل روزي / روٽي مان ميزبان به کائيندا آهن. جن جي در تي ڪتو به نه ٿو لڙي، سي آخر بکون ڪاٽين ٿا. ڪتو به، سکيئي ستابي ۽ سخي جي در تي اچي ڪرندو آهي. مهمان ته وري به عزت وارا هوندا آهن ۽ عزت وارن وٽ ئي لڙي ايندا آهن.

مطلب:

(۱) مهمان جي اچڻ سان ، بخت به اچي ٿو.

(۲) مهمان ، بختاورن ڏي ايندا آهن.

22. بزدلي، غربت جي ڀيڻ. (چوڻي)

غريب ماڻهو، هر ڪم ۾ هٿ وجهڻ کان پيو لهرائيندو آهي. جڏهن ته دنيا ۾ فائدو ان کي حاصل ٿيندو آهي، جيڪو دل جهلي ڪم ۾ هٿ وجهندو آهي. غريب ماڻهو، سڃآئي جي ڪري ۽ نقصان جي انديشن / انومانن سبب، ڪنهن به مهم ۾ هٿ نه وجهندو آھي. انهي بزدلي سبب، غربت جي دلدل ۾ ڏينهون ڏينهن ڌڪبو ويندو آهي.

مطلب:

(۱) امير، پئسي جي ڍَو / ٻَلَ تي وڏن جوکم جهڙن ڪمن ۾ هٿ وجهندي ڪين ڪيٻائيندو ۽ غريب ٻُڌي پيو ٽهندو.

(۲) سڃو، ڊڄڻو ٿيندو آهي.

(۳) غريب جي ماءُ، رَنَ آهي.

23. بندو اپاءُ ڪري، ڌڻي شفاءَ ڪري. (پهاڪو)

هر شيءِ جو خالق ۽ مالڪ الله آهي. بيماري به پاڻ خلقي اٿائين ته علاج به پاڻ ٿو ڄاڻي. بيماري جنهن شيءِ سان لهي ٿي، ان ۾ به اها خاصيت پاڻ رکي اٿائين. ٻانهي جو ڪم آهي فقط اپاءُ وٺڻ، منجهانئن فائدا / نقصان، رب جي مرضي ۽ حڪمت تحت ٿين ٿا. نتيجا انسان جي اختيار ۾ ناهن. سندس هٿ وس فقط رحمت فرمايل وسيلا استعمال ڪرڻ آهي.

مطلب:

(۱) علاج ڪرڻ ٻانهي جو ڪم، شفا ڏيڻ مالڪ جو ڪم.

(۲) تدبير ڪند بنده، تقدير ڪند خنده.

24. بيماري ايندي آ ڊڪ، ويندي آ وک. (چوڻي / پهاڪو)

نقصان ۽ بيماري، بربادي ۽ تباهي وغيره اک ڇنڀ ۾ ٿينديون آهن جڏهن ته آبادي ۽ صحت وڏي محنت ۽ وقت ڏيڻ کان پوءِ حاصل ٿينديون آهن. انسان ويچارو پئدا ئي مرڻ لاءِ ٿيو آهي ۽ دنيا جي هر شيءِ پڻ ٺهي ئي ڊهڻ لاءِ آهي. ڊاهڻ لاءِ، ضروري ناهي ته ڪي وسيلا استعمال ڪجن. جڳهه ۾ رهڻ ڇڏي ڏيو ته به هوائن ۾ آندل دز، زميني پاڻيءَ جي سيمي / سيڪ، اڏوهي ۽ چمڙن وغيره جي واسو ڪرڻ سان جلد ڊهي اچي پٽ پوندي. جڏهن ته ان کي سلامت رکڻ لاءِ سنڀال سان گڏ اپا وٺڻ پڻ لازمي آهن.

انساني صحت به ائين آهي. خيال رکبس ته وقتي برقرار رهندي. هٿ ڪڍبس ته جسم لاغر ٿي ويندو. وري سڌارڻ لاءِ آهستي آهستي سڌرندو. اهو به تڏهن جڏهن پئسو ۽ توجهه، وقت ۽ محنت وغيره استعمال ڪبا.

مطلب:

(۱) نقصان جلدي پهچي، تدارڪ آهستي آهستي ٿئي.

(۲) بيماري اچي جبل وانگر، وڃي جون وانگر.

25. ٻاهريان اچڻا وڃڻا، تَرُ راضي رکجي. (چوڻي)

اوطاق يا شادي جي ڪاڄ ۾، ڪانڍيا ۽ ري- ڪانڍيا گهڻا، اچي سهڙندا آهن. خيال ته مڙني جو ڪرڻ گهرجي. وقت آهر بلا امتياز مانُ / ماني ۽ جي ۾ جايون ڏجن. ڪنهن مجبوري تحت، هڪ ڌر کي وڌيڪ رکڻ ضروري هجي ته پوءِ رشتيدارن جو خيال وڌيڪ ڪرڻ گهرجي. ڌاريا امير، پنهنجي غريب مائٽ جيترو ڪم نه ايندا. پنهنجن جو خيال / مانُ، پراون جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ ڪرڻ، شان ۽ شوڪت، عزت ۽ مرتبي وارو ڪم آهي. ان ۾ رعب ۽ دٻدٻو، هيبت ۽ حشمت آهي. پنهنجن جي گهٽتائي ڪرڻ سان، پنهنجا ته رسي ويندا پر اهي حال ڏسي پراوا به پنهنجا نه ٿيندا.

مطلب:

(۱) هر حال ۾ رشتيدارن / عزيزن کي مانُ / عزت ڏيڻ گهرجي.

(۲) شادي غمي ۾، مٽ عزيز کي وڌيڪ مانُ ڏجي.

26. ٻني ۽ وني، ڪنهن ڀاڙيي جي ڀيلبي آهي. (چوڻي / پهاڪو)

عزت ۽ غيرت وارا، ٻني کي وني ۽ وني کي ٻني وانگر سمجهندا آهن. مٿن جان لٽائيندي دير نه ڪندا آهن. بزدل ۽ گيدي، لوڀي ۽ لالچي، ٻنهي کي گهٽ نگاهه سان ڏسندا آهن، پنهنجي ٻني ۾ پاڻ هَرُ نه ڪاهيندا آهن. جنهن سببان ٻيا اچي مالڪي ڪندا آهن ۽ هَرَ جوٽيندا آهن. ڇو جو ٻني ۾ ڪاهيندڙ هاري لاءِ، پاڻ ڏانهن ڇڪڻ واري فطري ڪشش رکيل آهي. هر ڪنهن جي، پرائي ٻني / وني ڏانهن نگاهه ضرور ويندي آهي.

مطلب:

(۱) غيرت وارا، عزتن تي جان به لٽائي ڦٽي ڪندا آهن.

(۲) بي غيرت جو مال ۽ عزت لٽبي رھندي آهي.

(۳) مال صدقو جان جو، جان صدقو شان / عزت جو.

27. ڀاڙي، ڀڄڻو. (چوڻي)

ڀاڙِ؛ ڀڳڙن / ڦلن ڀُڃڻ واري ٺڪر جي تئي، جنهن جو ترو ڀُتو / ڀُرڪڻو، ٽاڪئون ۽ ڪمزور هوندو آهي. ڪمزور ۽ بزدل کي به ان نسبت سان ڀاڙي / ڀاڙيو سڏيو ويند آهي.

دنيا جا ڪم، همت ۽ دليري سان سَرِ ڪري سگهبا آهن. پير کوڙي ميدان ۾ بيهبو، تڏهن فتح حاصل ٿيندي. دڙڪي آڏو ڊڄي ميدان ڇڏڻ ۾، بزدلي ۽ گيدي پڻو آهي. جيڪو ميدان مارڻ بجاءِ، منجهانئس کڙين تي زور رکي، پوئين پير ڀڄي، سو بزدل ۽ ڀاڙي / ڀاڙيو سڏبو آهي.

مطلب:

(۱) بزدل، هميشه ميدان خالي ڪري ڀڄندا آهن.

(۲) بزدل، ڪنهن به مهم ۾ هٿ وجهڻ کان ڪيٻائيندو آهي.

28. ڀاڙيي ڀا کان، کٽ خالي ڀلي. (پهاڪو)

ڀاڙيو؛ بزدل يا ڊڄڻو ڪنهن به ڪم ۾ هٿ وجهڻ کان ويٺو ڪيٻائيندو. طاقت هوندي به جسماني ڪم نه ڪندو. پئسي هوندي، سيڙائڻ کان پيو لنوائيندو. جڏهن ته دنيا ۽ آخرت جي ڪاميابي، سيڙپ ڪرڻ ۾ آهي. وقت، جان ۽ مال ڪنهن به ڌنڌي ۾ توڪل ڪري لڳائبو ته منافعو ضرور ٿيندو.

ماڻهو جي ناڪامي جي شروعات، بزدلي کان ٿيندي آهي. پهرين ماڻهو بزدل ٿيندو آهي. پوءِ هر ڪم مان ڊڄي هٿ ڪڍندو آهي. وڏن کان ورثي ۾ مليل زمين / ٻني جا به ٻيا هسوار ٿي ويندا اٿس. ان ڪري بزدل ماڻهو، ڀاءُ ئي نه هجي ته چڱو آهي.

مطلب:

(۱) بي همت بندو، بيزار خدا.

(۲) ڀاڙيو، ڀاءُ به چڱو ناهي.

(۳) پٽ ۽ گهوڙا، ارڏا ڀلا.

29. ڀت آئري تي ويندي آهي. (پهاڪو)

هر اڏاوت، زمين جي مٿان جڙندي آهي. زمين تي اڏاوت جو سڌو سنئون وزن وجهبو ته زمين جي مٿاڇري جي ڪَچَ-پڪائي سبب ڪٿي ڪٿي جهڪي به سگهي ٿو. ان لاءِ ضروري آهي ته زمين جو مٿيون گهٽ دٻيل تَھُ هٽائي، پوءِ عمارت کڙي ڪجي. ضروري ناهي ته سمورو تَهُه هٽائجي. ان سان وري ظاھر ٿيل تَهُه به ڪَچَ-پڪو ٿي سگهي ٿو. سولو طريقو اهو آهي ته پهرين ڀتين جي ماپ سنئين آئرا (چريون) کوٽجن، پوءِ اڏاوت ڪجي. آئرا گَهرا هوندا ته اڏاوت مضبوط بيهندي ۽ جيڪڏهن آئرا ٽيڙا ۽ ننڍا هوندا ته ڀت ٽيڙي، هڪ پاسي اوهاريل/ لڙيل هوندي ۽ گهڻي اوچي کڻي نه گهبي.

مطلب:

(۱) اولاد والدين تي اَڍَ ڇڪيندو آهي.

(۲) استاد محنتي هوندو ته شاگرد به سٺا هوشيار هوندا.

30. ڀَتَ ڀِتِ تائين، چانور چانئٺ تائين، جوئر درياه ڀَرِ تائين، ڪڻڪ درياه جي اوٽ موٽ تائين. (چوڻي)

چانور، ڪڻڪ، سانئون يا جوئر وغيره جي ڏاري منجهان لُپري وانگر رڌيل نمڪين سيري کي ڀَتُ چئبو آهي. جيڪو رڌڻ ۽ ورهائڻ، پائڻ ۽ هضم ڪرڻ آسان آهي. آساني جو مثال، گهر جي ڪمري جي ڀت وانگر آهي. جڏهن ته چانورن يا پلا لاءِ چانئٺ جيترو پنڌ ڪرڻ مترادف آهي. جوئر ملڻ ڏکي، منجهانئس ماني پچائڻ اڃا ڏکي. جڏهن ته کائڻ ۾ زود هضم ۽ سوادي. ان کي حاصل ڪرڻ لاءِ درياه جي ڀر تائين وڃڻ / پنڌ ڪرڻ ۾ ڪو عيب ناهي. ان جي ڀيٽ ۾ ڪڻڪ جهڙي سوادي اَنّ لاءِ درياهه جي آرپار اچڻ وڃڻ ڪا وڏي قيمت ناهي. ڪن جو چوڻ آهي ته انهي داڻي خاطر، آدم عليه السلام جنت ڇڏي، ۽ دنيا ۾ آيو .

مطلب:

(۱) ڪڻڪ جي اَنّ کي ٻين اناجن مٿان فوقيت حاصل آھي.

31. ڀَتَ جي آسري، درياه ۾ نه گهڙجي. (پهاڪو)

درياه ۾ گهڙڻ، ڏکيو ۽ ڪُڌو ڪم ڪرڻ برابر آهي. ان سان جي کي جنجل ۾ وجهڻو آهي. ڀَتُ، پيٽ ڪتي کي پادر هڻڻ لاءِ ترت علاج آهي. ان خاطر، درياه پار ڪرڻ جهڙا جوکم کڻڻ ۽ جُهد پٽڻ، عقلمندي جي ڳالهه ناهي. ڇو جو روزي رزق جو ذمو، رب پاڪ پاڻ تي کنيو آهي. اهو هر هنڌ روزي رزق پهچائي ٿو.

مطلب:

(۱) پيٽ خاطر، ڪڌو ڪم نه ڪجي.

32. ڀونگا جنين ڀينگ، سڄڻ تنين سامهون. (پهاڪو)

هٿ ۾ ٻه شيون، هڪ ئي وقت ڏکيون اينديون آهن. دنيا هٿ ايندي ته آخرت هٿان نڪرندي ويندي. آخرت سنوارڻ جي ڪوشش ڪبي ته دنيا تان هٿ کڻڻو پوندو.

زماني جي عشق جو به ساڳيو حال آهي. دنيا جو عشق، ڪنهن کي به راس نه آيو آهي. جيڪي عاشق، قصن ۽ داستانن جي صورت ۾ زنده آهن، سي محبت ماڻي نه سگهيا ۽ وقت کان اڳ مري، پاڻ کي زنده جاويد ڪري ويا.

مطلب:

(۱) عشق ۾ سڀ ڪجهه لٽائيندڙ ئي ڪاميابي ماڻين ٿا.

33. ڀونءِ ڦِرندي، ڀاڳ لڳي. (چوڻي)

جنهن ڀونءِ / زمين تي ماڻهو ڄائو آهي. ضروري ناهي ته سندس ڀاڳ به اتي ئي ڄائو هجي. هجرت ڪرڻ سان به پنهنجي ڀاڳ / رزق کي چڱيءَ طرح حاصل ڪري سگهبو آهي. حڪم به آهي ته “روزي رزق حاصل ڪرڻ لاءِ زمين ۾ پکڙجي وڃو”.

جيڪي رب تعاليٰ جي حڪم جي تعميل ۾، سندس جوڙيل ڌرتيءَ تي ڦهلجي ويا، تن ان جي نعمتن کي اکين سان ڏٺو ۽ هٿن سان حاصل ڪيو. آخرت به سنواريائون ۽ دنيا ۾ به خوش و خرم ۽ سوڀارا رهيا.

مطلب:

(۱) حرڪت ۾ برڪت آهي.

(۲) سفر ڪرڻ سان ، روزي رزق ۾ برڪت پوي ٿي.

(۳) چرپر ۾ حياتي آهي.

ڀيٽيو: سفر، وسيله ظفر.

34. ٿر ڏلهي ته سنڌ جهلي، سنڌ ڏلهي ته ڪير جهلي؟ (چوڻي / پهاڪو)

ٿر جو علائقو، وُٺي تي آباد ٿئي ٿو. جڏهن ته سنڌ جو سنئون سڌو علائقو نهري ۽ زميني آبي ذخيرن تي آباد ٿئي ٿو. برساتن نه پوڻ جي صورت ۾، ٿر ۾ قحط پوندو آهي ۽ اتان جا اصلي باشندا به سنڌ ڏانهن رخ رکندا آهن، جتي کين پنهنجي سِرَ بچائڻ لاءِ اَنّ پاڻي ۽ مال لاءِ چارو ملي ويند آهي. سنڌ جي علائقي ۽ وسيلن ۾ ايتري ڪشادگي آهي جو قحط دوران ٿرين جي سَٽَ سهي سگهندا آهن. جيڪڏهن سنڌ ۾ به قحط پوي ته پوءِ آفت سٽيل ٿري ته ٺهيو پر سنڌ جا اصل باشندا به ان جي لپيٽ ۾ اچي وڃن. سڀني لاءِ پنهنجي جان بچائڻ به موراڳو مشڪل ٿيو وڃي. ان صورت ۾ اهي لاچار ڪيڏانهن وڃن؟!

مطلب:

(۱) ننڍن کي پيل نقصان وڏا برداشت ڪن. وڏن کي پيل نقصان ڪير برداشت ڪري؟!

35. ٿَڪُ ۽ وِکَ، مڙسن کان نه وسرندا آهن. (چوڻي)

ٿڪ، ٿڪاوٽ مڙسن لاءِ عيب سمان آهي. جنهن جڳهه تي ٿڪجي ۽ هاري بيٺا هوندا، اها جاءِ ياعمر کانئن ڪين وسرندي. اهڙيءَ طرح جتي وِکَ يا ڳرو قدم کنيو هوندائون سو به کانئن ڪين وسرندو، ان کي به عمر جي آخري ايامن ۾ ساري پيا سرها ٿيندا.

مطلب:

(۱) بيعزتي ۽ پنڌ ، مڙسن کان نه وسرندا آهن.

36. ٽُنڊن ۾ مَنڊو، پهلون. (پهاڪو)

ٽُنڊو، هٿن کان معذور ماڻهو هر جاءِ تي پهچي وڃي ٿو، پر ڪم نه ڪري سگهڻ سبب ڪنهن ڪم جو نه ٿو رهي. ڇو جو هر ڪم هٿن سان ٿيندو آهي. ان جي برعڪس منڊو، ڄنگهن کان معذور هئڻ سبب ٻين جي سهاري گهران ڪم جي جاءِ تي پهچي ٿو، مگر هٿ سڄا هئڻ سبب، پنهنجي حصي جو ڪم وقت اندر اُڪلايو وڃي. ان ڪري سندس مانُ، ٽنڊي کان وڌيڪ آهي.

مطلب:

(۱) سست سڄي کان ، محنتي معذور چڱو.

(۲) انڌن ۾ ڪاڻو، راجا.

(۳) جتي وڻ ناهي، اتي ڪانڊيرو به درخت.

37. ٽوٽي پٽ چوندو: “ابي جو ٻج نه ملي ته هر ڪاهڻ کان ڇٽي پوان.” (پهاڪو)

هڪڙي هاريءَ پٽ کي چيو، “ابا! زميندار کان ٻِجُّ وٺي اچ ته هَرُ ڪاهي، زمين ۾ ڇٽيون”.

پُٽُ جڏهن زميندار وٽ ويو، تڏهن کيس چيائين؛ “ابي ٻج لاءِ موڪليو آهي. جيڪڏهن اڄ نه ٿو ٿي سگهي ته ڀلا ٻئي دفعي ئي ڏجو.”

“سست ۽ نڪمو پٽ ئي ايئن چوندو آهي” زميندار ٽوڪيندي چيس؛ “ابي جو ٻج نه ملي ته هر ڪاهڻ کان ڇٽي پوان.”

مطلب:

(۱) سست / ڪاهل پٽ چوندو؛ “ابي جو ٻج ڪلر نه ملي ته گڏه تي چڙهي پيو گهمان.”

38. پَتِ واري جهڙو ڪو شاهوڪار ڪونهي. بي پتيي جهڙو ڪو سڃو ڪونهي. (چوڻي)

دنيا ۾ ڪار وهنوار مان اهو ڪمائي ٿو جنهن جي مارڪيٽ ۾ ساک ويٺل آهي. جنهن جي ساک ، ڏيتيءَ ليتيءَ يا ڪسي مال سبب، خراب ٿيل آھي ، تنهن کان ڪير به سودو نه وٺندو آهي ۽ نه ئي ڪو وڏو دڪاندار کيس هٽ هلائڻ لاءِ رکت تي مال ڏيندو آهي.

مطلب:

(۱) نالي چڙهيو واپاري کٽيو کائي، نالي چڙهيو چور ڦاهيءَ چڙهي.

(۲) ڪاميابي ۽ ناڪاميءَ جو انحصار، ڪارِ- پت تي آهي.

39. پٺاڻن آئي، پارسي وسريو وڃي (پهاڪو)

پٺاڻ، مغل گڏيل هندستان جا حڪمران رهيا آهن. فارسيءَ جا مها ڄاڻو ۽ قدردان هئا. سندن آڏو فارسي علوم جا وڏا ڄاڻو ۽ مدبر ويهندا هئا. چڱن ڀلن کان، سندن آڏو فارسي وسري ويندي هئي.

عالمن آڏو، ڳالهائڻ لاءِ به علم کپي. جاهلن آڏو ڏاڍيان ڳالهائيندڙ جي، عالمن آڏو پھچڻ کانپو بولتي بند ٿي ويندي آهي ۽ مغز مان هوا نڪري ويندي آهي.

مطلب:

(۱) ڄاڻو اچن، جاهل ڀڄي وڃن.

(۲) مغلن آئي، پارسي وسريو وڃي.

(۳) حق اچي، ناحق ڀڄي وڃي.

40. پٺي مارِ، پيٽ نه مار. (چوڻي / پهاڪو)

پيٽ هر ساهدار سان لڳل آهي. هر ڪو ان جي ڀرڻ جي جستجوءَ ۾ لڳل آهي. اها لوري کيس محنت ڪرائي ٿي ۽ وزن ڍورائي ٿي. پيٽ خاطر، خوشيءَ خوشيءَ جانور ته ڇا ماڻهو به وزن کڻي ٿو وڃي. ان جي برعڪس، پيٽ لاءِ ڪجهه نه ملي ۽ محنت لاءِ حڪم ٿئي ته ڪير به ڪم نه ڪندو. مار جي ڀَؤَ کان ڪير ڪم ته ڪندو پر جيڪا آهه سندس دل مان نڪرندي سا عرش کي لرزائي وجهندي.

مطلب:

(۱) ڪنهن جي روزيءَ تي لت نه رکجي.

(۲) جانور تي وزن ڀلي رکجي پر کيس بکيو نه رکجي.

(۳) پيٽ ڀر، پٺي لڏ.

41. پڇن، سي پسن. (چوڻي)

ضروري ناهي ته ماڻهوءَ کي مڙئي علوم معلوم هجن. کيس هر ڳالهه جا سمورا گوشا معلوم نه هوندا آهن. جنهن به ڪم ۾ هٿ وجهڻو هجي، ان بابت پڇڻ ۾ ڪو عيب ناهي. پڇڻ سان ماڻهو گهڻين غلطين کان بچي سگهندو آهي. نه پڇڻ جي صورت ۾ جيڪي غلطيون ٿين ٿيون، تن جو ازالو ته ناهي، هٿائين خلق خواري آهي. پڇڻ سبب، ٻڌائيندڙ / رهبرن جي راءِ شامل هجي ٿي ۽ رب پاڪ طرفان مدد پڻ . نه پڇڻ سبب، نه مدد پهچي ٿي ۽ نه ئي ماڻهن جون دليون ٺريل رهن ٿيون. جنهن سبب ڪيتريون ئي خرابيون پيدا ٿين ٿيون.

مطلب:

(۱) پڇندڙ، پسندڙ.

(۲) پڇندڙ، نه منجهندڙ.

42. پڇن، سي وير. )چوڻي(

پڇڻ سبب ، ٻين ماڻهن جي راءِ ۽ ٺريل دل ، شامل حال رهندي آهي. ربّ پاڪ جي مدد پڻ انهيءَ ۾ پهچندي آهي. جنهن سان ايترو سهڪار ٿئي، تنهن جا سمورا ڪم، خير خوبيءَ سان پورا ٿيندا آهن. ڪاميابيون قدم چمنديون اٿس. هر ميدان ۾ ڪاميابي ماڻڻ سبب، وير/ شاهمير هوندو آهي.

مطلب:

(۱) پڇندڙ، ڪاميابي ماڻيندڙ هوندو آهي.

(۲) مشوري سان ڪيل ڪم ۾ ڪاميابي حاصل ٿئي ٿي.

43. پگهر نڪرڻ بنا، پئسو نه ٿو ملي. (چوڻي)

پگهر، محنت ڪرڻ سان نڪرندو آهي. محنت ڪرڻ، ڪم ڪرڻ جي نشاني آهي. ڪم ڪار ڪرڻ وارو چاهي پنهنجي گهر جو ڪم ڪري يا ٻئي جو ٻيلپو ڪري، محنتاڻو ضرور لهڻي. مزوري، دولت جي صورت ۾ ئي بچي / وڌي ٿي.

مطلب:

(۱) محنت کانسوا، نه ملڪيت مڙي ٿي ۽ نه ئي بچي يا وڌي ٿي.

44. پنهنجو کٽ تي ويهاري، ڌاريو ويهاري کيڙهي ۾، ته به کيڙهي واهه واھ. (پهاڪو)

پنهنجي ماڻهوءَ مان هر ڪنهن کي هر معاملي ۾ ڌارين جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ آسرو هوندو آهي. ڌاريي مان چڱائيءَ جي اميد، پنهنجي جي ڀيٽ ۾، گهٽ هوندي آهي. پنهنجو عزت ڏئي کٽ تي ويهاري، ان ۾ ايتري عزت محسوس نه ٿيندي آهي، جيتري ڌاريي طرفان پٽ تي ويهارڻ ۾ حاصل ٿيندي آهي.

مطلب:

(۱) پنهنجن جي چڱاين ۾ به عيب، ڌارين جي برائيءَ ۾ به گڻ / اصول پيا نظر ايندا آهن.

45. پوک جي هڪ آهي کيڙي، ٻي آهي ميڙي. (پهاڪو / چوڻي)

فصل، زمين ۾ تڏهن ڀلو ڄاپندو، جڏهن اها چڱيءَ طرح کِڙيل هوندي. اندر دٻيل مٽيءَ کي، هوا اندر موجود نائٽروجن، جيڪا فصل لاءِ ڀاڻ طور ڪم ايندي آهي، آسانيءَ سان نه ٿي ملي. هَرَ ذريعي زمين کي اٿلاڻي ڏيڻ سان، مٽيءَ جو ھر ذرو کلي پوي ٿو ۽ ساڻس نائٽروجن ملي وڃي ٿي. زمين جيترو گهڻو کِڙِيل ۽ ڀُريل هوندي، اوترو وڌيڪ طاقت سان منجهس فصل لڳندو.

فصل جي سٺي ڄاپڻ کان پوءِ به اهو هاري گهر ڏانهن گهڻو اَنُّ کڻي ايندو، جنهن چپي چپي تي فصل جي سار سنڀار لڌي هوندي. جهار ۽ جانورن کان بچائي، چڱيءَ طرح ٻارِ ميڙي رکي هوندائين. ٻيءَ صورت ۾، مال ئي پرايو آهي.

مطلب:

(۱) فصل جي پئداوار، هَرَ ۽ سنڀال تي انحصار رکي ٿي.

46. پيٽ بک مري، چُت راڳ ڪري. (پهاڪو)

پيٽ ۾ اَنُّ هوندو ته منجهس گئس به پئي ٺهندي. ريح جڏهن پيٽ جي برداشت / گنجائش کان وڌيڪ ٺهندي آهي ته پوءِ ٺڪا سان خارج ٿيڻ شروع ٿيندي آهي. جڏهن ته خالي پيٽ تي ريح ٺهڻ ڪجهه عجيب فطري ڳالهه نظر ايندي آهي، ڇو جو ٽٽ به ڍَوَ تي ايندا آهن.

اهڙيءَ طرح گهر ڀاتي محنت ڪرڻ پڄاڻان به بکن تي هجن ۽ هڪڙو لاڏلو پٽ، منجهانئن ناز نخري واري زندگي گذاري ته ڪجهه عجيب ٿو لڳي. ڇو جو، ناز ۽ نخرا به هوندَ تي ٿيندا آهن.

مطلب:

(۱) گهڻو کائڻ سان، گهڻي ريح پئدا ٿيندي.

(۲) هڪڙن جي عياشين سبب، ٻين کي تڪليف سهڻي پوندي.

47. پيٽ، ماڻهو جو دشمن آهي. (چوڻي)

دنيا اندر، جيڪا به ماڻهوءَ جي هٿن سبب، ترقي ٿي آهي سا مابدولت پيٽ جي ئي ٿي آهي. جيڪڏهن ماڻهوءَ سان پيٽ لڳل نه هجي ها ته شايد دنيا جو نقشو ائين نه هجي ها، جيئن هن وقت نظر اچي ٿو. پيٽ خاطر ئي هرڪو لوڙي / لوچي ٿو. ماٺ ڪين اٿس. چڱي ڪم ذريعي ڪمائي ٿيندي نه ٿي نظر اچيس ته ڪڌا ڪم به ڪري ٿو. ماڻهن جون دشمنيون به کڻي وٺي ٿو.

مطلب:

(۱) پيٽ ڪتي خاطر، ڪڌا ڪم ڪجن ٿا.

(۲) پيٽ، ڪتن سان گڏ کارائي.

48. پيري، بيماريءَ جو گهر. (چوڻي، طبي)

جوانيءَ ۾، طاقت جي ٻل تي، ماڻهو دڙيون پيو ٽپندو آهي ۽ لوڙها پيو لتاڙيندو آهي. دَس دَسَان پيو ڪندو آهي ۽ ملهون پيو وڙهندو آهي. دسجي پوڻ جي صورت ۾ ٿڪاوٽ ۽ معذوري به محسوس نه ڪندو آهي. جڏهن ته پيريءَ ۾ ضعف سبب، ڪا به سٽ نه سهي سگهندو آهي. ڪراڙو هڏ ٽٽي، ته ڳنڍجي ئي نه. بيماري لڳيس ته دوائن سان به ڪين لهيس. جوانيءَ ۾ کاڌل ڌڪن جا ڦٽ به پيريءَ ۾ اُکلي پون.

مطلب:

(۱) ڪمزور تي هر ڪنهن جي ڪاهه هوندي آهي.

(۲) ڪراڙپ کي مرض گهڻا چنبڙندا آهن.

(۳) ڏٻري ڍور تي مڇر به گهڻا.

49. پيري عيش عشرت کي نه ٿي ڌڪاري، عيش عشرت ٿي پيري کي ڌڪاري. (چوڻي / پهاڪو)

پهچ کان پري ۽ منع ٿيل شيءِ ۾ گهڻي ڪشش رکيل آهي. عيش عشرت، طاقت سان ٿيندا آهن. طاقت جوانيءَ ۾ هوندي آهي. پيريءَ کي، عيش عشرت واري سٽ سهڻ جي، طاقت نه هوندي آهي. اوڏانهن رغبت ضرور هوندي اٿس. پيريءَ ۾ عملي طرح عياشي ڪرڻ، ڏکيو ڪم ته آهي پر آهون ڀرڻ ۽ وات جا چشڪا وٺڻ ته ويا ڪونهن.

عيش عشرت لاءِ گهربل طاقت ۽ حسن، پئسو ۽ موقعا، عدم موجود هئڻ سبب، پيري ، عياشي ءَ جي اڏي تان تڙجي نڪري ٿي.

مطلب:

(۱) عياشي، سگهاري جسم سان ٿيندي آهي.

(۲) پيري، جوانيءَ تي ڪُرڪي.

50. جاءِ، زال ۽ زمين کي جيترو سينگار، اوترو ٿورو. (چوڻي)

جاءِ، رهڻ لاءِ اجهوآھي. زال، زندگيءَ کي آسان بڻائڻ لاءِ ساٿي آھي ۽ زمين، معيشت کي سڌارڻ لاءِ معاون هوندي آهي. پنهنجي وقت تي، ماڻهوءَ کي انهن ٽنهي جي ضرورت پوندي رهندي آهي. لاڳيتو گڏ رهڻ سبب، انهن جي سجاوٽ ۽ سينگار جو اُلڪو پڻ رهي ٿو. کين جيترو به سينگارجي، آخر ڦِٽيو / بگڙيو وڃن. ڇو جو دنيا جي هر شيءِ ٺهي ئي ڊهڻ لاءِ آهي.

مطلب :

(۱) سينگار، جاءِ ۽ جوءِ جو مرڪ آهي.

(۲) جاءِ چوي؛ جوڙائي ڏس، زال چوي؛ پرڻجي ڏس.

51. جن جاتي ڄاتو، تن تاتي پاتو. (پهاڪو)

حاصلات ۽ ڪمائي وغيره جو دارومدار نصيب تي آهي. جتي نصيب هوندو، اتان ئي روزي، رزق حاصل ٿيندو. نصيب واري جاءِ تي، پوري وقت تي پهچڻ، قدرت طرفان آهي. اتان جي ڄاڻ حاصل ٿي وڃڻ به قدرتي ڏات هوندي آهي.

اهڙيءَ طرح سمورا علوم ۽ رب پاڪ جو تصور پڻ آهن. جنهن ماڻهوءَ جهڙو تصور ۽ گمان رکيو، ساڻس تهڙو ئي معاملو / ورتاءُ ٿيو.

مطلب:

(۱) پهرين ڄاڻ ايندي آهي، پوءِ ڪمائي.

(۲) پهرين سکجي، پوءِ ڪمائجي.

(۳) جنهن کي جتي نظر آيو، تنهن کي اتان مليو به.

(4) First learn, then earn.

52. جنهن ان ڇڏيو، تنهن قبر کي ڪَن هنيو. جنهن پاڻي ڇڏيو، تنهن قبر کي ماڻي ڇڏيو. (چوڻي)

حياتي، کائڻ پيئڻ ۽ چرپر ۾ آهي. جيئن پئٽرول کانسواءِ گاڏي نه ٿي هلي، تيئن کاڌِ خوراڪ کانسواءِ جيئڻ به ڏکيو آهي. انساني عضون جون گهرجون ۽ تقاضائون، خوراڪ مان ئي پوريون ٿينديون آهن.

جڏهن ماڻهو، اَنُّ / ماني نه کائيندو آهي ته ڏينهون ڏينهن لاغر / ڏٻرو ٿيندو ويندو آهي. منجهانئس مائٽ آسرو لاهيندا ويندا آهن. دوا مٿس اثر ڪرڻ ڇڏي ڏيندي آهي. بيماري روزبروز وڌندي ويندي اٿس. جڏهن پاڻي ڇڏيندو آهي ته پوءِ سندس موت ته يقيني ئي ٿي ويندو آهي.

مطلب:

(۱) کائڻ پيئڻ، حياتيءَ جي نشاني آهي.

(۲) جي چرن، سي نه مرن.

(۳) چرند، نه مرند.

53. جنهن شيءِ کان نفرت هوندي آ، سا ئي آڏو ايندي آهي. (چوڻي)

هرشيءِ جي گهڻائي، نفرت جي حد تائين بيزار ڪندڙ هوندي آهي. گهڻي شيءِ پيرن ۾ به پئي وچڙندي آهي. جڏهن ته ٿوري شيءِ ۾ قدرتي طور ڪشش رکيل آهي. ماڻهو ان ڏانهن ڇڪجيو ڇڪجيو پيو ويندو. گهڻي ۽ نفرت واري شيءِ، ماڻهوءَ جي هر هر آڏو پئي ايندي آهي.

مطلب:

(۱) نفرت وارو ماڻهو دل تي پيو ترندو.

(۲) جا لڳي لَٽَ، سا ڪاڻي اک ۾.

54. جنهن ماٺ ڪئي، سو ڇٽو. (چوڻي)

دنيا جي تختي تي، ڪي معاملا جهيڙن / وڙهڻ سان نبرندا آهن. ڪي پيار قرب سان ته ڪي وري دل وجان سان محنت ڪندي سلجهندا آهن. ڪيترا معاملا، ماٺ يا صبر ڪرڻ سان ئي حل ٿيندا آهن. منجهن جيتري تڪڙ ڪبي اوترو منجهندا / الجهندا ويندا.

صبر جهڙو ڪو هٿيار ڪونهي. تلوار گسي سگهي ٿي، تير گسي سگهي ٿو، ڪاردوس اڻ ڇٽو رهجي سگهي ٿو پر صبر ڪڏهن به نه گسندو آهي. صبر جهڙو وارُ، ٻيو ڪونهي. صبر ۾ الله سائينءَ جي مدد شامل هوندي آهي.

مطلب:

(۱) چُپِ، هزار تکن جملن کان وڌيڪ تکي هوندي آهي.

(۲) صبر جنين جو سير، تير نه گسي تنين جو.

(۳) صبر وارو، پريشانين کان آجو آهي.

(۴) جن ڇڏي دعويٰ، سي ٿيا سدا ساوا.

55. جنهن هٿ گل ڪيرايا، سو ڳچي ۾ هار به وجهي سگهي ٿو. (پهاڪو)

دنيا جي تختي تي، فطرت جي ڪارفرمائيءَ کان هٽي ڪري، جيڪا به ترقي ۽ رونق، تباهي ۽ تنزل ٿيو آهي، سو انسان جي هٿن جي ڪمائيءَ سبب ٿيو آهي. انهن ئي هٿن سان چڱا ڪم ڪجن ٿا. انهن ئي هٿن سان برا ڪم ڪجن ٿا.

انهن ئي هٿن سان ڪن دوستن جي عزت افزائيءَ وارا ڪم ڪجن ٿا ته انهن ئي هٿن سان ڪن جي دل آزاريءَ وارا ڪم ڪجن ٿا. “هٿ” سان هر نوعيت جو ڪم ڪرڻ ممڪن آهي.

مطلب:

(۱) سنڀال ڪندڙ چوڪيدار، چور به ٿي سگهي ٿو.

(۲) نقصان پوڻ واري ڪم مان، فائدو به پئجي سگهي ٿو.

56. جو ڊڄي، سو مري. (چوڻي)

دنيا ۾ ترقي اهو ڪندو، جيڪو دلير ٿي هر ڪم ۾ هٿ وجهندو. اڻ ڏٺل مهم ۾ پئسو، جان ۽ مال سيڙائڻ سان نفعا حاصل ٿين ٿا. جيڪو زمين ۾ اَنُّ ڇٽيندو يا يارن دوستن تي پئسو خرچ ڪندو، سو ئي منجهانئن فائدا وٺندو. جيڪو ڊڄي، هٿ سوڙهو رکندو، سو ترقي ته نه ڪري سگهندو، هٿائين زندگي گذارڻ ڏکيو مسئلو ٿي ويندس.

مطلب:

(۱) جي ڊنا، سي ڊڙيا.

(۲) گيدي سؤ سال جيئي پر تاريخ کيس ڪڏهن به ياد نه رکندي.

(۳) ڊر گيا، مر گيا. (اردو)

57. جو هٿ ڪري، سو هٿ پائي. (پهاڪو)

هر ڪو هٿ جي ڪمائي کائي ٿو. ان ئي هٿ سان چڱا ڪم ڪبا ته نفعا به پاڻ وٺبا. جيڪڏهن ڀُڏا ڪم ڪبا ته نقصان به پاڻ پائبو. هڪ جي ڪيل ڪم بدران، ٻئي کي نه نفعو پهچندو، نه ئي نقصان ٿيندو. جيڪو ڪندو، سو لوڙندو.

مطلب:

(۱) ڪرند پسند، ڏيند لهند.

(۲) ڪندڙ، ڀوڳيندڙ.

(۳) ڪري، نه ڀري.

(۴) جو ڪمائي، سو کائي.

58. جوئر جو اٽو، نه شادي جو نه غمي جو. (پهاڪو)

جوئر جو اٽو، اڻڀو ٿيندو آهي. منجهانئس پڪل ماني ڀورو ۽ جلد سڪي ويندڙ ۽ منجھانئس رڌل ڀت به گهڻو گيهه کڻندڙ ٿيندو آهي. کائڻ وارا گهڻا هجن ۽ کين جلدي اڪلائڻو هجي ته پوءِ گِسو اَنُّ ڪونه هلندو. اتي يا ڪڻڪ جي اٽي جي ماني هجي يا چانورن مان رڌل ڀت هجي.

مطلب:

(۱) رکو ماڻهو اجتماعي ڪم لاءِ نامناسب آهي. رکائپ سبب، ٺهيل ڪم به بگيڙي ڇڏيندو آهي.

(۲) بزدل ماڻهوءَ مان، نه دشمن کي ڀؤ نه سڄڻ کي آسرو.

(۳) رکو ماڻهو، نه خوشيءَ ۾ چڱو نه غميءَ ۾.

(۴) ڏکئي ڪم لاءِ، ماڻهوءَ کي ٿورو کٽو مٺو ٿيڻو پوندو آهي.

59. جهڙا استاد، تهڙا شاگرد. (پهاڪو)

شاگرد، اهو ئي سکندا، جيڪو استاد کين سيکارندا. استاد، اها شيءِ سيکاريندو، جيڪا هو پاڻ سکيل هوندو. جيڪڏهن استاد جا اخلاق چڱا ۽ پڙهائڻ جو ڍنگ سهڻو آهي ته شاگرد به تمام چڱو علم ۽ عقل، اخلاق ۽ اطوار پرائيندا. جيڪڏهن استاد اَڻُونڍُ آهي ته پوءِ شاگرد به برا افعال پرائيندا.

مطلب:

(۱) جهڙو راجا، تهڙي پِرَجا.

(۲) جھڙو را، تھڙي رعيت.

(۳) جهڙا روح تهڙا فرشتا / ختما.

(۴) جهڙو مالڪ، تهڙو نوڪر.

(۵) جهڙا گڏهه گاڏا، تهڙا ڪاهيندڙ ڪاهين، هنن نه پڇيو هنن کان ته ڪاٿي لاهين.

(۶) جهڙي ٻني تهڙو ٻج، تنهن جي سلي ڀر نه ڊڄ.

60. جيڪو پوکبو سو لڻبو، جو کڻبو سو کائبو. (پهاڪو / چوڻي(

زمين منجهه اها خاصيت رکيل آهي ته محنت سان جيڪي منجهس پوکبو، سو ئي سلو منجهانئس اڀرندو. جيڪڏهن ڻڪ پوکبي ته ڪڻڪ لڻبي، جَوَ پوکبا ته جَوَ لڻبا. ڪي ڪين پوکبو ته اوڀڙ به ڪي ڪين ٿيندي.

زمين ۾ اوءر اڀرڻ جي استعداد، فطري رکيل آهي. ڪو به فصل نه پوکڻ جي صورت ۾ منجهائس، خودرو ٻوٽا ڦٽندا، جيڪي انسان لاءِ براه راست منافعي بخش نه رهندا.

مطلب:

(۱) جهڙي ڪرڻي، تهڙي ڀرڻي.

(۲) جهڙو ٻين سان هلبو، تهڙو ئي ٻيا هلندا.

61. جيڪي پايون نه سنڀاريندا، سي روپيا ڪيئن گڏ ڪندا؟ (واپاري پهاڪو)

دڪان تي گوڏو ڀڃي ويهڻ کانپوءِ، مراديءَ جي ٽڪي پئسي کي احتياط سان سنڀالڻ ضروري آهي. اٿندي سان ئي وڏو ڊپارٽمينٽل اسٽور کولبو ته لامحاله پوءِ مينٽل ئي ٿي وڃبو. نه ڪاروبار سنڀالي سگهبو ۽ نه ڪارِ وهنوار هلائي سگهبو.

ڪارِ وهنوار ۾ ننڍين ننڍين شين ڏانهن ڌيان ڌرڻ اشد ضروري آهي.

مطلب:

(۱) قناعت نه ڪندڙ، نيٺ پنندو.

(۲) ڌنڌي ۾ فائدو، اوگهه سوگهه مان پوندو آهي.

(۳) ٿوري کٽئي، گهڻي برڪت.

(۴) ڦڙي ڦڙيءَ، تلاءُ آهي.

62. چغلي، جهيڙي جي ماءُ آهي. (چوڻي)

هڪ جو عيب ٻئي کي ٻڌائڻ يا هڪ جي مهم جو راز ٻئي تي افشان ڪرڻ کي چغلي چئبو آهي. جنهن جو عيب ۽ راز اگهاڙبا، سو براه راست جهيڙي ۽ گارين تي لهي ايندو آهي. دشمنين جي شروعات، هڪ گار سان ئي ٿيندي آهي.

مطلب:

(۱) گلا ۽ چغليءَ سان نفرتون وڌن ٿيون.

(۲) سؤ ميل جي سفر جي شروعات، هڪ ئي قدم سان ٿيندي آهي.

63. حلوي کائڻ لاءِ به وات گهرجي / ڏند گهرجن. (پهاڪو)

دندئي / چاٻو / حبشي حلوو، چٻاڙڻ لاءِ ڏند سخت ضروري آهن. حلوي مان مراد، اگر مٺي شيءِ ئي وٺجي ته به صحتمند ڏندن جي ضرورت آهي. ڏندن ۾ جيڪڏهن اڳيئي سور هوندو يا بيماري لڳل هوندي ته مٺاڻ تي ويتر منجهن سور پوندو ۽ ماڪوڙي به کائيندن. جيڪڏهن حلوي مان مراد، لذيذ ۽ سڻڀا طعام آهن ته پوءِ انهن لاءِ به صحتمند جسم ۽ پئسي خرچ ڪرڻ وارو هٿ کپي، بعد ۾ اهي شيون واپرائي سگهبيون.

مطلب:

(۱) بظاهر آسان ڪم لاءِ به جان، وقت ۽ مال لڳائڻو پوندو آھي.

(۲) بنا محنت جي، ڪوبه ڪم اُڪلائجي نه سگهندو.

(۳) سڀ آسان ڪم، هڪ ئي وقت هڪ ماڻهوءَ لاءِ، ڏکيا آهن.

64. دل جي ڳالهه، دلي دوست سان به نه ڪجي. (چوڻي)

هر ماڻهوءَ جو ڪو نه ڪو حال محرم هوندو آهي. ٻئي کي دلي دوست سمجهي راز نه ٻڌائجي، لامحاله سندس به ٻيو ڪو راز محرم ضرور هوندو. ان کان ڳالهه ڪين رکي سگهندو. ڪنهن نموني اها ڳالهه ان تائين پهچندي ضرور. ائين ان جي دوست جا به ڪي دل گهريا دوست هوندا، اهو کين ساڳي ڳالهه، راز واري انداز ۾، ضرور ٻڌائيندو. ائين ڳالهه، گهڻن واتن تان ٿيندي گهڻن ڪنن تائين پهچي ويندي ۽ راز نه رهندي.

مطلب:

(۱) جنهنجي ڳالهه پنهنجي پيٽ ۾ نه ٿي ٽڪي، تنهن جي ڳالهه ڪاٿي به ڪين ٿي لڪي.

(۲) واتين سري، واڳين سري.

(۳) راز ۾ آهستي ڪيل ڳالهه، وڏي وويڪ سان ٻڌڻ ۾ ايندي آهي.

65. دَلِّي، ڪنهن نه جهلي. (پهاڪو)

دلال، ٻن قسمن جا هندا آهن. هڪڙا ڀڙوا ٻيا ڪڃر. پرائي عورت کان ڪسب ڪرائيندڙ؛ ڀڙوو ۽ پنهنجي کان ڪرائيندڙ؛ ڪڃر ٿيندو آهي. ٻين جي هٿن ۾ ڪسب ڪندڙ ڪسبياڻي، وڏي مڪار ۽ عيار پڻ ٿيندي آهي. ڪنهن جي به چوڻ آکڻ ۾ نه هوندي آهي. هر معاملي ۾ هڪ پير تي بيهي نچندي آهي.

مطلب:

(۱) مڪار عورت، ڪنهن جي به جهل پل ۾ نه ايندي آهي.

(۲) ڪني رن جو، نه تار نه تانگهو.

(۳) عورت ڪين ڄاڻي ته به اٺ مڪرن جو ڄاڻي.

66. دنيا کي هڪ ڏينهن ڇڏڻو ضرور آهي، ڀانڊو جو گهڙيو سو ڀڄڻو ضرور آهي. (چوڻي)

دنيا ۾ هر جاءِ ڊهڻ لاءِ ٺهي آهي ۽ ماڻهو مرڻ لاءِ آيو آهي. هر شيءِ، سواءِ الله جي، آخر فنا آهي. باقي رهي نالو الله جو. پڪ سان قيامت ايندي. هر شيءِ تباهه ٿيندي. جاءِ ۾ رهڻ ڇڏي ڏبو ته به ڊهي ويندي. ان ڪري، ان کي جوڙائجي ئي اهڙي نسبت سان. مٿس اجايو خرچ ڪرڻ کان هتر ڪجي.

مطلب:

(۱) آخرت جي زندگيءَ لاءِ محنت ڪجي. دنيا جي زندگي عارضي آهي.

(۲) هيءُ جهان، نه چاهڻ جي باوجود، هر جِيوَ کي ڇڏڻو آهي.

67. ڌاريجن کان ڌار، ٻارو پوکجي ٻاهر. (پهاڪو / چوڻي)

سهتا ذات جي هڪ شاخ، جيڪي ڌار ٿيڻ سبب ڌاريجا سڏائين ٿا، تن سان ٻني گڏي نه ڪاهجي. يا جيڪڏهن کانئن الڳ ٿجي ته پوءِ صفا جوءِ ئي ڇڏي وڃجي. ڌار ٿيڻ نه سهندا آهن. اهڙي کينس ڪندا جو، ٻار مان اَنَّ جو ڪڻو به کڻي ڪين سگهبو.

مطلب:

(۱) ڌاريجن کان ڌار، ٻارو ڪجي ٻارِ جو.

(۲) ڌاريجن کان ڌار، ٻارو نه ڪجي ٻاهر. (ابتو)

68. ڏاڍي تي چڙ چڙهي نه، هيڻي تان لهي نه. (چوڻي)

فطرتًا ظالم ۽ ڏاڍي سان سينو ساهڻ ڏاڍو ڏکيو آهي. منجهانئس تقصان جو انديشو رهي ٿو. هيڻي تي آڪڙيو آڪڙيو پيو اچبو آهي. منجهانئس نقصان جو ڀؤ نه ٿيندو آهي. حقيقت انهن ڳالهين جي برعڪس آهي. ائين ڪرڻ سان نتيجا ڏاڍا اُگرا نڪرندا. جيڪڏهن ظالم سان سينو نه ساهي سگهجي ته غريب سان به اڇن ڏندن جي پريت نه ڇڏجي.

مطلب:

(۱) ڪاوڙ هيڻي تان لاهڻ سان لهندي ناهي، ڏاڍي تي چاڙهڻ سان چڙهندي ناهي.

(۲) هيڻو حاڪم، ڪورين لاءِ قهار.

69. ڏاهپ / حڪمت، قدرتي نور آهي. (چوڻي)

عقل ۽ علم، دانائي ۽ دورانديشي، فهم ۽ فراست، ڏاهپ ۽ حڪمت، سڦل زندگي گذارڻ ۾ مدد ڪن ٿيون. جيئن اکين لاءِ روشني ضروري آهي، تيئن دماغ لاءِ ڏاهپ ۽ حڪمت جي ضرورت آهي. ان کان سواءِ دنيوي معاملات کي سمجهڻ ۽ صحيح فيصلا ڪرڻ ڏکيو ڪم آهي.

مطلب:

(۱) ڏات ناهي ذات تي، جو وهي سو لهي.

(۲) ڏات، قدرت جو تحفو آهي.

70. ڏهڻ آ سؤ ڀيرا، ڪهڻ آ هڪ ڀيرو. (پهاڪو)

مينهون، ڍڳيون، ڏُهي ۽ ڦر وٺي کائبيون ته ڌڻ پيو وٿاڻ ۾ وڌندو. ڪھبو يا وڪڻبو ته پوءِ ڄڻ جهاٽڪو ٿي ويندو.

مال ملڪيت مان، محنت سارو ٿورو، ٿورو ڪري نفعو حاصل ڪبو ته گهڻي وقت تائين وٺي سگهبو. گهڻو ۽ يڪدم وٺبو، ته پوءِ ٿوري دير لاءِ حاصل ڪري سگهبو.

جاءِ جي مسواڙ کائبي ته جاءِ به رهندي ۽ گهر جو گاڏو به پيو گهلبو. جاءِ هڪدم وڪڻبي ته نه جاءِ رهندي ۽ نه گهڻي وقت تائين منجهانئس فائدو حاصل ڪري سگهبو.

دڪان تي محنت ڪري ٿورو ٿورو نفعو گهر جي خرچ لاءِ ڪڍبو ته دڪان به رهندو ۽ گهر به هلندو. تڪڙ ڪبي ته دڪان به کپي ويندو ۽ گهر جو گذران پڻ تنگ ٿي ويندو.

مطلب :

(۱) سنگتين کان ٿورا ٿورا، سهنديءَ آهر ڪم وٺجن.

(۲) ڏهي کائجي، ڪهي نه کائجي.

71. ڏهون گهر، ڏائڻ به اورانگهي . (پهاڪو)

ڏائڻ، مُردا ڪڍي کائيندي آهي. جيڪو سامهون آيس تنهن کي به ڪين ڇڏيندي آهي. انهيءَ جي باوجود هڪ اڌ گهر ٽاري به ويندي آهي يا رهجي به ويندو اٿس. هڪ اڌ گهر رهائڻ جي باوجود به کيس ڏائڻ سڏجي ٿو.

جيڪو ماڻهو ڪنهن به معاملي ۾ يار دوست جو به خيال نه رکي ۽ مٿانئس نه ٽري ته پو ان لاءِ ڇا چئجي؟

مطلب:

(۱) سڀني سان چالاڪي / ظلم نه ڪرڻ گهرجي.

(۲) اٺون گهر، ڏائڻ به اورانگھي.

(۳) ستون گھر، ڏائڻ به ٽاري.

72. ڏيڻ تان وڏو ڏاج، پر ناهي مَٽُ نِوڙَت جو. (چوڻي)

ڏاج؛ ڏيڻ يا ڏيارڻ، جيڪو مائٽ شاديءَ ۾ نياڻيءَ کي لائي لڳائي ڏيندا آهن. ڪابه شي ڏيڻ، وڏي ڏاج برابر آهي. ڏيڻ سان اڳلي جي دل موهي سگهجي ٿي. جڏهن ته نِوڙت ساڻ ڏجي ته ان ۾ ان کان وڌيڪ موهه رکيل آهي.

مطلب:

(۱) سخاوت سان گڏ، نهٺائي به ضروري آهي.

(۲) عبادت سان گڏ، عاجزي به ضروري آهي.

(۳) سخاوت چڱي پر، نوڙت سان به دليون جيتي سگهجن ٿيون.

(۴) ڏجي نه، ته ڏکوئجي به نه.

73. ڏيڻو لهڻي کي نه پڄي، لهڻو ڏيڻي کي نه پڄي. (پهاڪو)

ڏيڻ: سخاوت ڪرڻ يا قرض موٽائڻ، تمام وڏي شيءِ آهي پر لهڻو يا قرض کڻڻ ان کان وڌيڪ ڳورو آهي. قرض کڻي سخاوت ڪرڻ ۾ پورت نه پوندي.

لهڻو؛ قرض جنهن تي رهت آهي، ان کي ڪيترو به دان پِڃُ ملي پر سندس قرض ڪڏهن به ڪين لهندو.

مطلب:

(۱) قرض / لهڻو، هر حال ۾ ڏکيو آهي.

(۲) قرض ڏيڻ به ڏکيو، موٽائڻ به ڏکيو.

(۳) قرض: مرض.

74. ڊينگهر کنئي سؤ ليڪو، پڃر کنئي هڪ ليڪو. (پهاڪو)

ڊينگهر ۾ ڪيئي بِينجها هوندا آهن ۽ گِهلجڻ وقت سمورن بينجهڙن جا نشان ٺھندا ايندا آهن. پڃر گهلڻ سان پويان فقط هڪ ليڪو ٺهندو ايندو. دنيا ۾ ڪي اهڙا ڪم هوندا آهن جن مان سوين ماڻهن کي فائدو پهچندو آهي. ڪي وري اهڙا ڪم هوندا آهن جن مان فقط ڪنهن هڪ اڌ وڏي ماڻهوءَ جو ڀڀ ڀرجي سگهندو آهي. تنهنڪري اهڙو ڪم ڪجي، جنهن سان سوين غريب گهرن جي چلهه ٻري. ڀَريا، نه ڀرجن.

مطلب:

(۱) سؤ ڌڪ سوناري جو، هڪ ڌڪ لوهر جو.

(۲) هڪ شينهن جو شڪار، سؤ لومڙيون ٿيون کائين.

75. ذهانت، ڪنهن جي ميراث ناهي. (چوڻي)

ذهانت؛ ڏات هر ڪنهن کي ربَّ تعالي طرفان تحفي ۾ ملي ٿي. ڪنهن کي گهٽ ته ڪنهن کي وڌ. ڇو جو هر ماڻهوءَ جو دنيا ۾ معاملو ساڳيو ناهي. الله سائينءَ کي جنهن ماڻهوءَ کان دنيا ۾ جيڪو ڪم وٺڻو آهي، ان کي اهڙي ئي قسم جو ذهن به مرحمت فرمايو اٿائين. ان ۾ ٻئي ڪنهن جو داعو دخل به ڪونهي. نه ڪنهن جي هٿان نه ڪنهنجي مرضيءَ سان، بلڪه الله سائين پنهنجي حڪمت ۽ مصلحت تحت انسان تي ڏات جا راز کوليا آهن.

مطلب:

(۱) ڏات وغيره ربَّ تعالي طرفان مرحمت ٿيل آهي.

(۲) ڏات ناهي ذات تي، جو وهي لهي.

76. رَنَ رُلي ته ڀُلي، ڏاند رُلي ته کُلي. (چوڻي)

عورت جو حسن ۽ رعنائي، عزت ۽ وقار، پردي ڪرڻ ۾ آهي. پردو پري ٿيڻ سان، حسن ۽ رعنائي اڏاميو وڃن. عزت ۽ وقار ڌوڙ ٿيو وڃي. عورت رولاڪ ٿئي ته سمورو قدر وڃائي ڇڏي. جتان ڪٿان ٿُڏجي نڪري ۽ رُلندي وتي.

مرد يا ڍڳو، جيترو رُلندا، اوترو جسماني طرح مضبوط ۽ دماغي طرح کلندا ۽ ڪارائتا ٿيندا ويندا. ڪارائتي هئڻ سبب، هر جاءِ تي کين چڱو مان پيو ملندو.

مطلب:

(۱) عورت، پردي ۾ چڱي آهي. مرد، زماني جي ڪمن ۾ چڱو آھي.

(۲) العورت عوراتٌ، مستوراتٌ به.

(۳) رن رُلي ته ڀلي، مرد رُلي ته کُلي.

77. رن زال جو ٻيٽو، نه مَنهه ويٺو نه مڪارڪي ويٺو،

انهي کي عقل وري چُت ڏانهون ٻيٺو . (چوڻي(

جنهن جو پيءُ وفات ڪري ويو هجي، تنهن کي محروميءَ جو احساس شديد ٿيندو آهي. هر ڳالهه تي پيو روئندو ۽ رڙندو، جهڄندو ۽ جهرندو آهي. انهيءَ ڪري ڪير به کيس، چڱي ڳالهه چوڻ يا نصيحت ڪرڻ کان پيو لنوائيندو آهي. آزمودگارن ۽ بزرگن جي رهنمائي نه ملڻ سبب، ڪو به ڪارائتو ڪم نه ڪري سگهندو، نه ئي وري ڪو علم يا عقل ئي پرائي سگهندو.

مطلب :

(۱) جنھن جو ڌڻي ڌوڪي ناھي، تنھن وٽ عقل به ناھي.

(۲) ڇورو ٻار؛ دادلو / چلولو يا چريو / چور.

78. زال ته سهڻو گهر، نه ته آهي برَ جو برُ. (چوڻي)

گهر جو سينگار، عورت جي محنت سان آهي. جيترو زال سگهڙ، محنتي ۽ گهرسان محبت ڪندڙ، اوترو گھر صاف سٿرو ۽ سڪون جي جاءِ هوندو. جيترو عورت اُڌريل/ بگڙيل هوندي، گهر جي حالت اوترو بگڙيل هوندي. گهر کي جنت / جهنم بنائڻ ۾ عورت جو هٿ ئي هوندو آهي.

مطلب:

(۱) گهر-واري اها ڀلي، جيڪا سگهڙ هجي.

79. زالن جو مڙس هڪڙو، مردن جو مڙس ڪوڪو. (پهاڪو)

حاڪم اهو آهي، جنهن جو حڪم هلي. عورت ۽ گهر لاءِ حاڪم؛ مڙس آهي. چار عورتون، پاڻ ۾ هڪٻئي جون ساهڙيون/ پهاڄون آهن ته سندن وَرُ، هڪڙو ئي آهي. جڏهن ته سندن ان مڙس جو حاڪم، ان جو پيءُ آهي. شرط اِهو آهي ته اُهو جيئرو هجي. لازمي ناهي ته ھڙني مڙسن جا پيئر جيئرا به هجن، تنهنڪري چئبو؛ انهن جو حاڪم ڪو ڪو آهي.

مطلب:

(۱) مخلوق جو، خالق / مالڪ هڪ آهي.

(۲) ڌڻي جو، ڪوبه ڌڻي ڪونھي.

80. زبان، زر ۽ زن، جهيڙي جو ڪارڻ. (چوڻي)

جهيڙي / دشمنيءَ جي جڙ پاڙ کوٽبي ته مٿين ٽن شين منجهان ڪانه ڪا هڪ ضرور هوندي. خراب زبان سبب به ڪافي جهيڙا جهٽا ٿيا آهن. جيتري گهڻي دولت، اوتريون گهڻيون دشمنيون. اڻ واقف ۽ اڻ ڏٺل به پيا کينس ڪندا ۽ عڪس پوندا. عورت جي حسن تي به موهت ٿيڻ وارن جو تعداد وڏو آهي. جيڪڏهن سمورن جي ذهن جي سئي، هڪ ئي حسن تي اٽڪي پوي ته وڏا حداوسا، حسد ۽ عداوتون، پيدا ٿيو پون.

مطلب:

(۱) زمين، زن ۽ زر، تينون قضيي ڪي گهر.

(۲) زر، زمين ۽ زن، جهيڙي کي جوڀن.

(۳) ڄنگهن ڏارائيءَ کان، وات ڏارائي خراب.

81. ستل، آهي مئل مثل. (چوڻي / پهاڪو)

ننڊ ۾ پيل جو ساهه ڪڍيو وڃي ٿو. جڏهن جاڳ ٿئي ٿي، تڏهن واپس وڌو وڃي ٿو. اهو ئي سبب آهي جو ننڊ واري تي ڪو به شرعي حڪم لاڳو نه ٿيندو آهي.

مطلب:

(۱) ننڊ موت جي ڀيڻ آھي.

82. سچي ڳالهه، هميشه ڪؤڙي لڳندي آهي. (چوڻي)

سچ ٻڌڻ سان ماڻهوءَ کي پنهنجي عيبن تان قلعي لهندي محسوس ٿيندي آهي. عيب اگهاڙا ٿيڻ شرط، چڙي پوندو آهي. جيڪو حق تي زندگي گهاري ٿو، تنهن کي سچ ٻڌڻ مان ڪو به ڀؤ نه ٿيندو آهي. ڪوڙ تي کيس الٽو چڙ ايندي آهي. ناحق تي هلڻ وارو ۽ عيبدار ماڻهو پنهنجي ڪوڙي تعريف ٻڌي ڏاڍو خوش ٿيندو آهي.

مطلب:

(۱) سچ مرچ، ڪوڙ ڳڙ.

83. سرڪار، اونڌي ڪوپري. (چوڻي / پهاڪو)

سرڪار، عام ڀلائيءَ جي ڪمن لاءِ، وڏا وڏا منصوبا جوڙي مٿن وڏا خرچ ڪندي آهي. اها ڳالهه ڪنهن امير ڪبير جي وس جي ناهي. وڏا منصوبا جوڙڻ ۽ مٿن خرچ ڪرڻ ڪنهن سر ڦرئي جو ئي ڪم ٿي سگهي ٿو.

مطلب:

(۱) سرڪار؛ اونڌي لوٽي.

(۲) سرڪار؛ فيل مست.

(۳) سرڪار؛ ماءِ باپ آھي.

(۴) سرڪار؛ ڪنهن جي “چاچا ماما” ناهي.

84. سفر، آهي سقر (چوڻي)

سقر؛ دوزخ / جهنم ، تڪليف جي جاءِ آهي. اتي ڪوبه سک ناهي. سفر جي دوران به تڪليف ٿئي ٿي. اڻ ڏٺل ماڻهن جي وچ ۾ وڃڻو پوي ٿو. اتي پاڻ تي تڪليف دور ڪرڻ لاءِ ٻين کان مدد وٺڻ به ڏکي هوندي آهي. سفر ڪرڻ پڄاڻان، البته روزي روزگار ۾ ڪشادگي حاصل ٿئي ٿي ۽ منجهانئس ٻيا به ڪيترائي فائدا آهن. وقتي تڪليف، مگر گهڻن کي منجهائي ڇڏيندي آهي.

مطلب:

(۱) سفر ۾ سهولتون گهٽ، تڪليفون وڌيڪ هونديون آهن.

(۲) سفر، وسيله ظفر. (ابتو)

85. سک سمهه ڙي ڪنڀار، تنهنجا ڪچا ڪير نه نيندو. (پهاڪو)

ڪنڀر جا ٿانءَ مٽيءَ مان جڙيل هوندا آهن، جن جي قيمت ڪا خاص نه هوندي آهي. چور به چوريءَ لاءِ سر تريءَ تي تڏهن رکندو آهي، جڏهن اڳيان کيس ڪجهه حاصل ٿيڻ جي اميد هجي. ڏسي وائسي، ڀَريل ڀُڪيل گهر ۾ کاٽ هڻندو آهي، جتان سون مين هٿ اچيس، جيڪو کڻڻ ۽ لڪائڻ ۾ آسان، وڪڻڻ ۽ ڪمائڻ ۾ مهانگو/ مُلهائتو هجي. باقي ڪنڀر جي گهر ۾ کاٽ هڻڻ مان، مزوريءَ جيترا به پئسا ڪون ملندس ته پوءِ خفا ڇا لاءِ ڪري؟

مطلب:

(۱) ڍڳو نه ڍور، ڇا ڪاهيندو چور؟

(۲) ڀيٽيو: سک سمهن ڪنڀار، چور نه چائن مٽي.

86. سکڻو ڦيڻو، سور ٻيڻو. (طبي پهاڪو)

دعا تعويذ به تڏهن اثر ڪندو آهي، جڏهن پڳر يا نذرانو ڏئي، لکندڙ جي دل ٺاربي. رب تعالي مختلف ذريعن سان مختلف ماڻهن جي روزيءَ روٽيءَ جو بندوبست ڪيو آهي. تنهنڪري ڏيڻ جو رواج پاڻ ۾ رکجي ته چڱو. ائين ٻين جي دل به وٺي سگهبي ۽ معاشي معاملا به سلجهيل رهندا.

مطلب:

(۱) ٺلهو ڦيڻو، ٻرو ٻيڻو.

(۲) سکڻي دعا، پٽ برابر.

87. سکيي ستابي ڀاءُ کان، پنهنجي اڀري سڀري پوک ڀلي. (زرعي چوڻي)

جنهن ماڻهوءَ وٽ، جيترو به آهي سو پنهنجي سِر تي استعمال ڪرڻ لاءِ آهي. ٻئي کي ان ۾ آسرو نه رکڻ گهرجي، بلڪه پنهنجي ٻارڻ چاڙهڻ گهرجي. ڀاءُ جي ملڪيت ۽ مدد ۾ نگهه / واجهه وجهڻ مان ڪوبه فائدو نه پوندو. پنهنجي اڀري سڀري، روزگار جي ٽڪريءَ / ٺيهي تي ڀاڙڻ چڱو آهي. ان ۾ ئي دلي سڪون آهي.

مطلب:

(۱) وقت تي، رکيل مُوڙي ڪم اچي.

(۲) “کڏ !” چي؛ “جيءُ سڏ !؟”

(۳) ادل گهر گهوڙي، ڪا مون هڻ هڻ.

88. سندي ساڻيهه، کِهه کٿوري ڀانئيان . (چوڻي)

وطن جي هر شيءِ ۾ ڪشش رکيل آهي. مٽيءَ ۽ پاڻيءَ ۾ به هٻڪار رکيل آهي، جنهن جهڙي طراوت پرديس جي مشڪ ۽ کٿوري، عطر ۽ عنبير مان به ڪين حاصل ٿيندي آهي.

مطلب:

(۱) وطن / ڏيهه جهڙي حُب، ٻي جاءِ سان نه ٿي ٿي سگهي.

(۲) وطن جو اڌ ٽڪر، ٻاهر جي سڄي مانيءَ کان به وڌيڪ.

(۳) وطن جي مٽي به، مُشڪ برابر.

(۴) ڏيهه ڇڏڻ، ڏيهي ڇڏڻ، ڏکيا ڪم.

(۵) ڳوٺ جو رستو ڏسي، ڏاند به ڏورڻا ڀڃندا آهن.

89. سوال: ٻِه- مُنهِين ترار. )چوڻي(

سوال، ڀلي ان جي موٽ ۾ مراد پوري به ٿي وڃي، تمام خراب آهي. ماڻهوءَ جي عزت ۽ وقار، خاڪ ۾ ميلو وڃي. ترار جي ڌڪ سان ، ماڻهوءَ کي ايترو ڇيهو نه ٿو رسي، جيترو سوال ڪرڻ سان سندس وقار ۽ ناموس، عزت ۽ قدر، مجروح ٿين ٿا.

مطلب:

(۱) سوال ڪرڻ کان، هر هميشه پاسو ڪرڻ گهرجي.

(۲) سوال ڪندڙ جي منهن جو پنو، لٿل هوندو آهي.

(۳) سوال، ويچارو آهي.

90. صالحن جي صحبت پارس مثل آهي، جنهن کي ملي، سو سون مثل آهي. (چوڻي)

پارس هڪ فرضي پٿر آهي، جنهن لاءِ گمان آهي ته جيڪڏهن لوهه ساڻس ٽڪرائيندو ته سون ٿي پوندو. چڱن جي صحبت لاءِ مٿيون مثال، بلڪل ڪافي آهي. صالح ۽ صوفي، عالم ۽ اولياءَ جي صحبت مان جنهن کي ماسو ملي، سو به رڱجي لال ٿي وڃي ٿو.

مطلب:

(۱) چڱن سان چاهه پئي، جي من ميڙ ڪيائين. رڱجي ته لال ٿيندو، نه ته ڪڪوربو ته سهي.

(۲) صحبت صالح ترا صالح ڪند، صحبت طالح ترا طالح ڪند. )فارسي(

91. صبر سان موتي ٿئي، سِپَ ۾ ڦڙو. (چوڻي/پهاڪو(

سِپَ، سمنڊ اندر پئدا ٿئي ٿي. سندس پيٽ ۾ اگر، برسات جي صاف پاڻيءَ جو قطرو پوي ته اهو موتي ٿي پوندو آهي. انهيءَ سبب ڪري، سمنڊ جي سِپَ، وات پٽي، مينهن ڦُڙَي لاءِ ابر آسري انتظار ڪندي آهي. برسات جي پيل اوچتي ڦُڙِي، سندس انتظار جا ٿڪ لاهي ڇڏيندي آهي. شرط آهي ته صبر ۽ تسلسل سان، سِپَ انتظار ڪري، جيڪڏهن اٻهري ٿئي ۽ صبر نه ڪري ته انهيءَ نعمت کان محروم ٿي وڃي ٿي.

مطلب:

(۱) صبر جن جوسير، تير نه گسي تن جو.

(۲) صبر، وڏي وٿ آهي.

(۳) ڳالهائڻ چاندي، صبر سون.

92. صحت جو قدر، بيمار کان پڇو؟ (طبي پهاڪو)

ججھي تعداد ۾ موجود شيءِ پنهنجو قدر وڃائي ويهندي آهي. جڏهن اها کسبي آهي، تڏهن منجهانئس پهچندڙ نفعا / فائدا رڪجي ويندا آهن. ان جو قدر پوءِ ئي ٿيندو آهي. صحت به جنهن وقت آهي ته ماڻهو بي قدرو ٿي انڌ جي گهوڙي تي ڊڪي ٿو. غلط ڪمن ۾ هٿ وجهي، جڏهن اها نعمت کسائي ٿو، پوءِ سندس اکيون کلي وڃن ٿيون. ڇو جو بيماري، ايندي ته اوچتو آهي پر ڇڏيندي پنهنجي مُداءَ تي آهي.

مطلب:

(۱) جوانيِ جو قدر، پوڙهي / جڏڙي کان پڇجي.

(۲) نعمت جو قدر، نادار کان پڇجي.

(۳) پي ما جو قدر، يتيم کان پڇو.

(۴) ھٿن جو قدر، ٽُنڊڙَن کان پڇو.

93. صحيح ادب، حياتي جي تنقيد آهي. (چوڻي)

حياتي، سمورين نعمتن منجهان وڏي نعمت آهي. ان کي ئي صحيح نموني سان استعمال ڪرڻ گهرجي. جيڪڏهن غلط ڪمن ۾ صرف ٿي وئي ته پوءِ ھَڙَ هلي وئي. زندگي صحيح نموني سان گذارڻ لاءِ، ڪي ڏاهه ڏيندڙ ۽ راهه ڏيکاريندڙ، رهنما اصول مقرر ٿيل آهن يا وضع ڪرڻا پوندا آهن. اهڙن اصولن تي مبني ادب، زندگيءَ جي تنقيدي اڀياس بعد تخليق ٿئي ٿو ۽ ڪارائتو پڻ رهي ٿو.

مطلب:

(۱) ادب، زندگيءَ ۾ رهنمائي ڪندو آهي.

(۲) جنين ادب، تنين عجب.

94. عالم اهو، جو عامل هجي. (چوڻي)

علم ۽ عمل جو پاڻ ۾ براه راست ڳانڍاپو آهي. علم پرائبو ئي عمل ڪرڻ لاءِ آهي. علم پرائڻ کانپوءِ مٿس عمل نه ڪبو ته ضايع ٿي ويندو. اهڙو علم حاصل ڪندڙ، ڄڻ پنهنجو وقت اجايو وڃائي ڇڏي ٿو. مٿس ڪيل خرچ ڄڻ ضايع ڪري ڇڏيائين.

مطلب:

(۱) جنهن وٽ علم سان گڏ عمل آهي، سوئي حقيقت ۾ عالم آهي.

(۲) عمل ڪرڻ سان علم، پڪو ۽ پختو، جوان ۽ جٽادار ٿئي ٿو.

(۳) عمل کانسواءِ علم ، جيئن ڪتابن سان سٿيل گڏهه.

(۴) عمل کانسواءِ علم، فائدو ڪين ڏيندو آهي.

95. عزت / ذلت رب جي هٿ آهي. (چوڻي)

عزت ۽ ذلت، پئسن سان خريد ڪري نه سگهبيون آهن. گهڻي دولت وارا، خوار خراب نظر اچن ٿا. جڏهن ته هٿين خالي به عزت وارا ڏٺا ويا آهن. ڪمزور جسم وارا، سرمائيدار ۽ معزز ٿي سگهن ٿا. سالم ۽ جانٺي جسم وارا، سڃا ۽ ذليل ٿي سگهن ٿا.

مطلب:

(۱) خدا تعاليٰ جنھنکي عزت بخشڻ چاهي، تنهنکي ڀُنگين ۾ به بخشي. جنهنکي خوار ڪرڻ چاهي، تنهنکي بنگلن ۽ ماڙين، قلعن ۽ ڪوٽن ۾ به خوار خراب ڪري ڇڏي.

(۲) عزت اها آهي، جيڪا رب ڪرائي.

96. عقلمند دماغ سان گڏ، خاموش زبان به هوندي آهي. (چوڻي)

دانشمندي، گهڻي ڳالهائڻ ۾ نه پر سوچي سمجهي ڳالهائڻ ۾ آهي. ڪڏهن ڪڏهن زبان سان ڳالهائي ايترو اثر نه وجهي سگهبو آهي، جيترو صبر ۽ چُپِ ۾ رهي، وجهي سگهبو آهي. صبر جهڙو ته هٿيار ئي ڪو ڪونهي. تير ۽ تلوار گسي سگهن ٿا، صبر ڪين گسندو آهي.

مطلب:

(۱) گهڻي بڪ بڪ قدر وڃائي ٿي، پُپ قدر ڪرائي ٿي.

(۲) ڳالهائڻ چاندي، صبر سون.

(۳) مُٺِ ڀيڙيائي ڀلي، اپٽي ته واءُ. پڌر پيئي ڳالهڙي، ڇڏي ويندي ساءُ.

(۴) داناءُ، لٻاڙي نه ٿيندو آهي.

(5) Listen hundreds, ponder thousands, speak ones.

ڀيٽيو: جنهن ماٺ ڪئي، سو ڇٽو.

97. عقلمند، سوچي پوءِ ڳالهائي. بي عقل، ڳالهائي پوءِ پڇتائي. (چوڻي)

عقلمندي، سوچي پوءِ ڳالهائڻ ۾ آهي. ڳالهائي پوءِ سوچڻ ۾ ناهي. نڪتل گفتو، پوءِ سوچڻ تائين، پنهنجو اثر ڏيکاري ويندو آهي. پوئين سوچڻ مان، سواءِ پڇتاءَ جي ڪي به ڪين حاصل ٿيندو آهي. ڏڌل کير ٿڻين نه پوي. نڪتل گفتو ۽ ڇٽل تير به موٽي ماڳ نه ٿا اچن. ڀلو انهيءَ ۾ آهي ته سوچي سمجهي ڳالهائجي. ٻيءَ صورت ۾ سُنُ ڦڪي وڃجي.

مطلب:

(۱) ڳالهائڻ کان اڳ، سوچجي.

(۲) پهرين تورجي، پوءِ اورجي.

(۳) پهلي تولو، ڦِر بولو. (اردو)

98. علم جيترو کپاءِ، اوترو وڌي. (چوڻي)

دنيا جي هر مادي دولت، کپائڻ سان کٽندي آهي. جڏهن ته علم ۽ عقل واريون وٿون، ورهائڻ ۽ ونڊڻ سان ٻين کي فائدي پھچائڻ سان گڏوگڏ ورهائڻ واري وٽ به وڌنديون ويجهنديون رهنديون آهن. بند ڪري رکڻ سان علم / عقل ذھن ۾ دٻجي سُسندو ۽ سوڙهو ٿيندو ويندو آهي. انهن جي کپائڻ ۾ ئي ڀلائي آهي.

مطلب:

(۱) جيترو ٿي سگهي، علم ٻين تائين پهچائجي.

(۲) ڏيئي مان ڏيئو، ٻري ٿو.

(۳) علم ڏيڻ سان، وڌي ٿو. نه ڏيڻ سان، کٽي ٿو.

(۴) دولت کي باهه ۽ چور جو ڊپ ڊا، علم کي نه ڪير لٽي، نه لڳيس ڪوسو واءُ.

99. عورت ته گهر، مرد هَرُ. (چوڻي)

عورت جو شان مانُ، گهر جي سنڀال ۽ ان اندر گذارڻ ۾ آهي. سندس پردو به رهي ٿو ۽ گهر به رونق وارو رهي ٿو. گهر ۾ عورت جي محنت سان برڪت پوي ٿي. جڏهن ته مرد جو شان ۽ وقار ٻاهرين ڪمن ڪارين ڪرڻ ۾ آهي. ان سان گهر جي ڪمائي وڌي ٿي ۽ مرد جو عقل پڻ وڌي ٿو. عورت گهران نڪتي يا مرد گهر ۾ نِکمڻو ٿي ويٺو ته گهر ئي تباهه ٿي ويندو.

مطلب:

(۱) هر هڪ کي پنهنجي پنهنجي ماحول (environment) ۾ رهي، ڪم ڪرڻ ۽ زندگي گذارڻ گهرجي.

(۲) گهر جي سنڀال گهر واريءَ سان، ڪاروبار جي سنڀال مرد سان آهي.

(۳) عورت ته ايٽ، مرد ته کيٽ.

100. عورت جو مرڪ آهن چار چيز؛ چَڪي، چُلهه، چَرخو ۽ چادر. (چوڻي)

گهر جا چار ڪم ته ڪنهن به صورت ۾ عورت کي ئي سنڀالڻ گهرجن، مرد جي سنڀالڻ کان چڙهيل آهن. جيڪڏهن مرد کي انهن جي ذميواري سونپبي ته هيڪاري بگاڙي وجهندو. عورت سنڀالي به سگهندي ۽ کيس سونهن به ٿا. اهي ڪم آهن.

اٽو ٻاٽ ۽ اَنُّ وغيره، ڇڙڻ ڇنڊڻ ۽ سانڍڻ.

ماني ٽڪي ڪرڻ. گهر ڀاتين کان علاوه، مهمانن وغيره جي کاڌِ خوراڪ لاءِ بندوبست ڪرڻ.

ڪپڙو لٽو ڌوئڻ ۽ سنڀالي رکڻ. وقت تي استري ٿيل ڪپڙو، مڙس سميت ٻارن کي پارائڻ وغيره.

پردي ۾ ۽ حياءَ سان حياتي گذارڻ. ٻين آڏو، ڏندڙا نه ٽيڙڻ.

مطلب :

(۱) گهر جو سمورو ڪاروبار، عورت کي سنڀالڻ گهرجي. ان ۾ ئي برڪت، عزت ۽ شرف آهي.

101. قسم، نه ڏني چڱو نه وتي چڱو. (چوڻي)

هر ڳالهه تي قسم ۽ قرآن ڏيڻ وارو، پنهنجي عزت ۽ اعتبار ته وڃائي ٿو پر کڻڻ وارو پڻ پنهنجو وقار وڃائي ويهي ٿو. ڪوڙي ڳالهه لاءِ کنيل قسم / قرآن، ماڻهوءَ کي وَٺُ ڪندو آهي. دانشمندي انهيءَ ۾ آهي ته دنيا جو نقصان نقصان برداشت ڪري وڃجي ۽ قسم / قرآن کڻڻ کان پاسو ڪجي.

مطلب:

(۱) قرآني ۽ قسمي ماڻھو مان ٻين کي ته ٺھيو پر پاڻ کي به نقصان ئي پوندو آهي.

(۲) اعتماد ڪجي ۽ اعتماد ويهارجي.

102. ڪاٺ جي ڪني، باهه تي صرف هڪ دفعو چڙهي. (پهاڪو)

دنيا ۾ ڪن کي ڪمزور، ڪن کي طاقتور ڪري پيدا ڪيو ويو آهي. ڏاڍي ۽ هيڻي جو ميل، ڏکيو ئي ٿيندو آهي. باهه ساڙڻ جو ڪم ڪري ٿي. ڪپهه آڏو آڻبس ته ان کي ساڙي ڇڏيندي. هيڻي کي ڏاڍي جي آڏو وڃڻ ۾ نقصان آهي. ويندو ته بچي ڪين سگهندو.

مطلب:

(۱) هيڻي کي، ڏاڍي کان پاسو ڪرڻ گهرجي.

(۲) ڪمزور، ڏاڍي آڏو ٽڪي نه سگهندو .

(۳) ڏاڍي نال شراڪت، چلدي ناهين.

ڀيٽيو: ڏاڍي نال وَپَار، ڏيندي گهِندي سائين.

103. ڪارو نانءُ ڪانون جو، ملڪ ڦُري ويا ڳيرا. (پهاڪو)

ڪارو ته الله کي پيارو هوندو آهي. البته ڪانون جي اوجهاڪڙ ۽ ڦُرلٽ واري طبيعت سبب، سندن رنگ ۽ حرڪت، ڪنهن کي به نه وڻندي آهي. ڳيرا، پنهنجي نرم طبيعت ۽ نماڻائي واري انداز سان، ڪانون جي ڀيٽ ۾، چڱو خاصو کائي ويندا آهن، ۽ مٿن ڪنهن کي به ڪاوڙ نه ايندي آهي.

مطلب:

(۱) چڱي سڀاءُ وارو، غلط ڪم ڪري ته به مٿس چڙ نه ايندي.

(۲) نالو بد ڪانون جو، ملڪ ڳيرا کائي ويا.

(۳) نالي چڙهيو چور ڦاهيءَ چڙهي، نالي چڙهيو واپاري کٽيو کائي.

(۴) سهڻيون سيڏائن، لنڊيون لاڏ ڪن. (ابتو)

104. ڪاريهر جي ٻِرُ مٿان جيڪو لنگهائي لنگهه،

جي نه ڳڙڪائي ڄنگهه، ڪاريهر ڪيئن ڪوٺجي. (پهاڪو)

ڪاريهر نانگ جي اَڍَ آهي ته جيڪو ساڻس کينس ڪندو، تنهن سان عڪس پئجي ويندو. اهڙو وير رکندس جو آڪهه ئي اُم کان گم ڪري ڇڏيندس.

مطلب:

(۱) ڪاريهر نانگ سان نه اُچائجي.

(۲) ڪاريهر جي ٻر ۾ وجهبي ٻانهن، ته ڪرائيندو دانهن.

(۳) ڪاريهر / ڪاري جي هڏي تي پير اچڻ سان به موت واقع ٿي ويندو آهي.

105. ڪر ڪار ته ڪانئر نه ٿئين، ڪارئون نه ڀانءِ ته ڪافر نه ٿئين. (چوڻي)

دنيا ۾ لوچي کائڻ لاءِ انسان کي هٿ پير مليل آهن. اهي هلائي ڪمائيندو ته ڪنهن جي آڏو نه هٿ ڊگهيڙڻو پوندس ۽ نه ئي شرمساري کڻڻي پوندس.

ڏيڻ وارو فقط الله آهي. ڏيڻ لاءِ ڪنهن به بهاني جو محتاج ناهي. جيڪو ڪجهه ملي ٿو سو کانئس ڀانئجي. پنهنجي محنت ۽ پنهنجي جسم تي نه ناز ڪجي ۽ نه ان منجهان ڀانئجي ائين. ڪرڻ به ڪفر ۾ ڌڪي ڇڏيندو آهي.

مطلب:

(۱) محنت وارو ٻين جو محتاج نه ٿيندو .

(۲) اسباب تي يقين رکڻ وارو، مسبب الاسباب کي وساري ويهندو آهي.

106. ڪميڻي کاڌو ڪانءُ، چي؛ “پکي ڍند جو!” (پهاڪو)

بدمعاش ۽ بدقماش، چوري ۽ زنا، ڦر ۽ ڌاڙي، جوئا ۽ شراب جي ڪمائيءَ کي محنت ۽ مشقت سان حاصل ٿيڻ سبب جائز سمجهي کائيندو آهي.

مطلب:

(۱) بدمعاش، حرام کي حلال سمجهي کائيندو آهي.

107. ڪنهن جو کلڻ به کيٽ، ڪنهن جا ويڻ به ورونهن. (چوڻي / پهاڪو)

جهڙيءَ طرح ماڻهوءَ جي طبعيت جون ڪيفيتون ڦرنديون رهن ٿيون، تهڙيءَ طرح سندس پسند جا معيار ۽ زاويا به بدلبا رهن ٿا. ڪڏهن پيل نقصان تي پيو کلندو آهي ته ڪڏهن خوشيءَ جي موقعي تي به ڳوڙها ڳڙي پوندا اٿس. ڪڏهن من ماڪوڙي هوندس ته ڪڏهن ڪيهر شينهن.

ڪڏهن ڪنهن جي سونهن کان نفرت پئي ايندي، ڪڏهن ڪنهن جو ڪارو رنگ به پيو وڻندو. ڪڏهن ڪنهن جو کلڻ به ٺٺول پئي محسوس ٿيندي. ڪڏهن ڪنهن جي طعنن تنڪن کي به نصيحت پيو سمجهندو ۽ ٿورائتو پيو رهندو. انساني طبعيت جا به ويرا آهن. پوءِ جهڙي گَيڙَ تي بيهي.

مطلب:

(۱) ڪنهن کي ڪارو به پيارو لڳي، ڪنهن کي اڇو به ڪڪڙ جو پَڇو لڳي.

(۲) ڪنهن جو عيب به وڻي ته ڪنهن جي خوبي به خراب لڳي.

(۳) ڪنهن جو کلڻ به خواري، ڪنهن جو روئڻ به راحت.

108. ڪوري ڇا ڄاڻي، ڪباب مان. (پهاڪو)

ڪباب، سوادي ۽ محنت سان تيار ٿيل کاڌو آهي. ذائقيدار هئڻ سان گڏ دير هضم پڻ آهي. ان کي هضم ڪرڻ لاءِ مضبوط آنڊو ۽ ڪسرتي بت گهرجي. ان جي برعڪس ڪوري ماڻهو سڄو ڏينهن آڏاڻي تي ويهي، ڌاڳي تي محنت ڪري چار ڏوڪڙ گڏ ڪن، تن کان نه ڪباب جا خرچ برداشت ٿي سگهندا، نه ئي مرچ مصالحا هضم ٿي سگهندا. هڪ هنڌ ويهڻ واري ڪوريءَ کي هضم ڪرڻ لاءِ زود هضم کاڌا گهرجن.

مطلب:

(۱) گڏهه ڇا ڄاڻي، گلقند مان.

(۲) ڪتو ڇا ڄاڻي، ڪڻڪ جي مانيءَ مان.

(۳) لچ ڇا ڄاڻي، چڱائيءَ مان.

109. کاڻيل ٻلي، چلهه جي ويجهو نه اچي. (پهاڪو)

جنهن کي جتان هڪ دفعو فائدو پيو، سو وري وري پيو ات ايندو. جنهن کي جتان هڪ دفعو نقصان پيو، سو اتان لنگهڻ وقت ڏاڍو محتاط پيو ٿيندو.

مطلب:

(۱) ٽوٽِ واري ڌنڌي کان، هرڪو ونءُ پيو ويندو آهي.

(۲) کير جو کانيل، ڇاڇ ڦوڪي پيئي.

(۳) ڪتيءَ کي لڳي چنواتي، تارا ڏسي پئي رُوڙِي.

110. گدڙ کي هر ڪو سڃاڻي، گدڙ ڪنهن کي نه سڃاڻي. (پهاڪو)

گدڙ، بزدل پر چالاڪ جانور آهي. چالاڪيءَ سبب، مڙني اڳيان پاڻ ڪڍائي ڀڄي ته ويندو آهي، پر سندس حرڪتون ڪنهن جي نظر کان اوجهل نه رهنديون آهن. جنهن تي مڙني جون نظرون هجن، اهو ڀلي ٻين کي نه ڏسي يا نه سڃاڻي پر سمورا کيس سڃاڻن ٿا.

مطلب :

(۱) مشهورِ زمانه ماڻهوءَ کي، ڪير نه سڃاڻي؟

(۲) ڪانءَ کي، هرڪو سڃاڻي.

(۳) گدڙ جي گونهن ۾ ڪم پوي ته انگاس تي چڙهي هنگي اچي.

111. گڏهه تي ٻورو ڀلو، مڙس تي ٿورو ڀلو. (چوڻي)

گڏهه کي خلقيو ئي وزن ڍوئڻ لاءِ ويو آهي. سندس نه گوشت ڪم جو آهي ۽ نه ئي کير وغيره. جيڪڏهن مٿس وزن نه ڍوئڻ وارو ٿورو ڪبو، ته به مڃيندو ڪونه. ان کان بهتر آهي ته ٿورو ڪنهن مڙس ماڻهوءَ تي ڪجي ۽ گڏهه تي نه ڪجي.

مطلب:

(۱) گڏهن سان سوٽي ذريعي ۽ مڙسن سان احسان ذريعي ورتاءُ ڪجي.

(۲) جيڪو جنهن ورتاءَ لائق آهي، تنهن سان تهڙو ورتا ڪجي.

(۳) عزت واري جي عزت ڪجي ۽ لچ کي به نظر ۾ رکجي.

112. گڏهه گهوڙو نه ٿئي، توڙي سونا وجهجنس سنج،

پاٽيون وجهجنس پنج، ته به ڊوڙيو وڃي گونهن تي. (پهاڪو)

اُچا ڪپڙا پهرڻ سان، ماڻهوءَ جي طبيعت خراب مان ڀلي نه ٿيندي. پئسن اچڻ سان عقل ۾ واڌارو نه ايندو. سون پائڻ سان، نه حسن ۾ واڌارو ايندو ۽ نه ئي طبيعت ۾ سُڀاءُ / من ڀاءُ پيدا ٿيندو.

مطلب:

(۱) لچ اشراف نه ٿيندو، توڙي سؤ نصيحتون ڪجنس.

(۲) اڪ، انب نه ٿئي، توڙي جال پيارجيس جَلُ / جَرُ.

(۳) سوئر ٻڪري نه ٿيندو، توڙي سَوَ تڪبيرون پڙهجنس.

113. ڳل رکبو آهي ڳوڙهو، وهه جو ڀربو آهي ڍُڪ. (چوڻي /پهاڪو)

دنيا ۾ آيل تڪليفن سبب ڳوڙها فطرتًا ڳڙي پوندا آهن. جڏهن ته نقصان جو تدارڪ ڳوڙهن وهائڻ سان نه ٿي سگهندو آهي. نقصان برداشت ڪرڻ لاءِ زهر جو ڍڪ ڀرڻو پوندو يا ڪؤڙي گوري ڳيهڻي پوندي آهي. پيل نقصان سبب آيل اُٻڙڪن کي به، هَپُ ڪري پي وڃبو آھي. تڏهن ئي زندگيءَ جو گاڏو گڙندو. ٻي صورت ۾ وري به پنهنجي ئي جان جو نقصان آهي.

مطلب:

(۱) تڪليف سهي وڃبي آهي پر اک مان ڳوڙهو وهڻ به فطري عمل آهي.

114. ڳُڻ ڪجي، ڳُڻ پرکجي، ڳُڻ ڪجي ڳڻهار سان،

بدوءَ بيڪار سان، ڪيو ئي ڪلر ۾ وڃي. (چوڻي)

احسان به ماڻهوءَ سان ڪبو آهي، جيڪو ان مان ڄاڻي. بي قدري سان احسان ڪبو ته اهو ڳچيءَ پئجي ويندو. ناروا سلوڪ سان بي قدري ته ڪندو پر خلق خواري تنهن کان علاوه ٿيندي.

مطلب:

(۱) چڱائي، قدردان سان ڪجي.

115. گهرج ڌاران ٻولڻ، ابروءَ جو زيان. (چوڻي)

ڳالهائڻ به وقتائتو ٺهندو / سونهندو آهي. بي وقتو ۽ فضول ڳالهائڻ، خوراريءَ جو سبب ٿيندو آهي. ڳالهائڻ وقت، ڪچهريءَ جو موضوع ۽ ويٺلن جي خيالن جو معيار ذهن ۾ رکي ڳالهائجي. ٻيءَ صورت ۾ خواري ۽ ککائپ ٿيڻ جو انديشو رهي ٿو.

مطلب:

(۱) جهڙي ڪچهري، تهڙو گفتو ڪجي.

(۲) ڳالهائڻ وقت ڳالهائجي، چُپِ رهڻ وقت چُپِ رهجي.

116. گهڻي نه ڍاپائي، ٿي ڍاپائي. (چوڻي)

انسان جي پيٽ ڀرڻ لاءِ هڪڙي مانيءَ، اوگهڙ ڍڪڻ لاءِ هڪڙي وڳي، آرام ۽ ننڊ ڪرڻ لاءِ هڪڙيءَ کٽ يا بستري، رهڻ لاءِ هڪڙي ڪمري واري گهر جي ضرورت هوندي آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته کيس حرص الائي ڪيترين آمدنين ۽ وڳن، بسترن ۽ بنگلن جو هوندو آهي. انهن جي هجڻ سان به ڍؤ نه ٿيندو آهيس. جڏهن ته شڪر گذران کي ٿوري شيءِ مان به ڍؤ ٿي ويندو آهي.

مطلب:

(۱) گهڻي شيءِ مان اکين کي به ڍؤ نه ٿيندو آهي.

(۲) گهڻي سان نه پر هئڻ سان ڍؤ ٿيندو آهي.

117. لاهن کان لاڙو، ڪيو ڪين جنهن، هَرُ ، ڪلي ۽ ناڙو، ٽيئي تنهن جا زيان ٿيا. (پهاڪو)

زمين ۾ بيٺل جهنگلي وڻ، پاڙئون ڪڍڻ پڄاڻان ئي زمين کي فصل پوکڻ لائق بنائي سگهجي ٿو. وڻ پاڙ وٽان وڍڻ کان پوءِ سندن پاڙون يا لاهه زمين ۾ رهجي ويندا آھن، جيڪي هَرَ ڏيڻ وقت گهوٻي کي ڀڃندا آهن ۽ فصل /سلي کي اڀرڻ ڪين ڏيندا آهن. ان ڪري ڪڙميءَ کي لازمي جڳائي ته ٻنيءَ کي فصل لائق بنائڻ لاءِ، پهرين منجهانئس لاهه ڪڍي، ٻيءَ صورت ۾ ڪيل محنت، ڇٽيل ٻِجُّ ۽ ريج وارو پاڻي، سمورا ضايع ٿي ويندا.

مطلب:

(۱) لچ کان ٽارو ڪجي، ور نه نقصان ئي رسندو.

118. لب لعنتير، طمع حرام. (چوڻي)

لالچ ۾ ماڻهو ٻئي جو خيال نه رکندو آهي. پنهنجي غرض حاصل ڪرڻ لاءِ بدتميزي به ڪندو آهي يا اخلاق کان به هيٺ ڪري پوندو آهي. جنهن سبب کانئس پري رهڻ لاءِ چيو ويو آهي. طمع / سڌ ڪرڻ يا دل ۾ ٽلڻ / خيال پچائڻ ته؛ “فلاڻو جيڪر مون تي مهربان ٿي پوي ۽ فلاڻي شيءِ مرحمت ڪري وجهي وغيره” پڻ غلط آهي. اڳلي سان به ڪي اڻ ٽر مجبوريون لاحق ٿي سگهن ٿيون. انهن جي ڪري مذڪوره تمنائون پوريون نه ڪري سگهندو هجي. اهڙي اميد رکڻ کان به منع ڪئي وئي آهي. تمنا نه پوري ٿيڻ جي صورت ۾ ساري عمر لاءِ ڦِڪت ٿي پوندي آهي.

مطلب:

(۱) لالچ کي لعنت ۽ طمع کي حرام چيو ويو آهي.

119. لڪڻ لائو، ڏاند پرائو. (پهاڪو)

ڏاند کي هَرَ يا نار، گهاڻي يا بيل گاڏيءَ ۾ وهائڻ، لڪڻ کان سواءِ آسان ناهي. اهي مڙيئي ڏکيا ۽ اهنجا ڪم آهن، جيڪي ڍڳو ئي ڪري سگهي ٿو. پر شرط اهو آهي ته کاڌي سان گڏ، ڳاڌيءَ تي ويٺل کيس لڪڻ جي مهميز ڏيندو هلي. ٻيءَ صورت ۾ کٽر ٿي پوندو ۽ ڪم وقت ٻوڙن ۾ لڪندو وتندو.

مطلب:

(۱) لڪڻ جو صرفو ڪبو ته ٻار کري پوندو.

(۲) سوٽي هجي ساڻ، گڏهه گوهي نه ڪري.

120. ماتا، ماري يا کاري. (چوڻي)

ماتا بيماريءَ جو نالو آهي، جيڪا اڪثر ننڍن ٻارن کي وچڙندي آهي. گهر گهر ۾ ڦهلجي ويندي آهي. جنهن سبب گهڻا ٻار مري ويندا آهن. جيڪي بچي ويندا آهن تن جا به چهرا چُگهن / نشانن سبب بگڙجي ويندا آهن.

مطلب:

(۱) بيماري، بگاڙي يا ماري.

121. ماڪوڙن جي گهر ۾، مڙيوئي ماتام. (پهاڪو)

ماڪوڙا، ٻِرُ ۾ تمام گهڻي تعداد ۾ رهندا آهن. جنهن سبب ٻِرُ سوڙهي ۽ پاڻ گهڻا ٿي پوندا آهن. ٿوري به مصيبت، پاڻيءَ يا کڙڪي جي صورت ۾، جڏهن مٿانئن ايندي آهي ته پوءِ رستو هٿ نه ايندو اٿن. هيڏي هوڏي ڀڄ ڀڄان هوندي اٿن. ماتم وارو منظر نظر پيو ايندو آهي.

مطلب:

(۱) مظلوم ۽ غريب، جهُڙيءَ ڦڙيءَ وقت، آزار ۾ هوندو آهي.

(۲) واندن جي گهر ۾ مڇي مارڪيٽ وارو ڏيک.

122. ماڻهو آ، مهل جو. (چوڻي).

انسان ڪامل يا ماڻهو اهو آهي جيڪو وقت / مهل تي ٻين جي ڪم اچي. ٻين جي ڪم نه ايندڙ جو، کائڻ پيئڻ به ڄڻ حرام آهي. منجهانئس هرڪو بيزار هوندو آهي. نه کيس ڪنهن جي دعا نصيب ٿيندي آهي ۽ نه ئي کيس ڪو خير جي صلاح ڏيندو آهي.

مطلب:

(۱) تڪليف ۾ ساٿ ڏيڻ وارا ئي، مانجهي مڙس هوندا آهن.

(۲) جيڪو مهل تي ڪم نه اچي، ان جي ياري به بيڪار آهي.

(۳) هڏ ڏوکي اهو آهي، جيڪو وقت پوڻ تي ساٿ ڏئي.

123. ماڻهو جنهن جو مال، تنهن کي ڪهڙي ڳالهه جو ڪال. (چوڻي)

جنهن ماڻهوءَ جي چئي آکئي ۾ ٻيا ماڻهو هجن ۽ تعزيم تڪريم ڪندڙ هجنس، تنهن سان اللهﷻ جي مدد پڻ شامل هوندي آهي. جنهن مان مخلوق / ماڻهو بيزار هجي سو مالڪ کي به پسند ڪينهي.

مطلب:

(۱) گهڻا ماڻهو جنهن جي خدمت ڪن، ان کي مال ملڪيت ڪٺي ڪرڻ جي ڪهڙي ڳڻتي؟

(۲) آوازِ خلق، نقاره خدا است. )فارسي(

124. ماءُ جي گود، پهريون استاد. (چوڻي)

ماڻهو، دنيا جي معاملات ۾ پوڻ کان اڳ ٻولي ۽ زبان هلائڻ ماءُ جي هنج ۾ سکي ٿو. ماڻهوءَ جي اصلي زبان به، مادري ٻولي يا ماءُ واري ٻوليءَ کي چيو ويندو آهي. ماڻهو ڳالهائڻ وقت پهرين مادري زبان ۾ سوچيندو آهي، پوءِ ئي ترجمو ڪندي ڪنهن ٻي زبان ۾ ڳالهائيندو آهي.

مطلب:

(۱) سکڻ جي شروعات، ماءُ جي گود کان ٿئي ٿي.

(۲) ماءُ ئي ٻار کي، ڳالهائڻ، ٻولهائڻ / ٻولي سيکاريندي آهي.

125. مٽي مٽي جو پنهنجو ميٺاڄ آهي. (چوڻي/ پهاڪو)

هر ٻنيءَ ۾ ساڳيو فصل، ساڳئي ذائقي ۽ خوشبوءِ سان نه ٿو ٿئي. انب، ميرپور خاص جو، زيتون ماهوٽن جو، سڳداسي چانور گهوگهاري جو، باسپتي (ڪرنل) چانور پنجاب جو، ڏاڙھون قنڌار جو ته صوف چمن جو مشهور آهي. منجهن اها خوبي، اتان جي زمين سبب آهي.

مطلب:

(۱) هر ماڻهوءَ جو پنهنجو سڀاءُ آهي.

126. مردَ جيترو اُلجهندا، اوترو ٻُجھندا،

عورتون جيترو اُلجهنديون، اوترو مُنجهنديون . (چوڻي)

مرد ۽ عورت جي پنهنجي پنهنجي نفسيات آهي. عورت ۾ حياءُ ۽ شرم هئڻ سبب، مُنجهڻ وقت پڇڻ جو مادو گهٽ رهي ٿو. ان کان علاوه، عورتن ۾ ٻڌڻ جي ڀيٽ ۾ ڳالهائڻ جي عادت وڌيڪ هوندي آهي. جنهن سبب نه پوري طرح رهنمائي ٿيندي اٿن ۽ نه سمورين ڳالهين جا لڪل پاسا مٿن ظاهر ٿيندا آهن. مرد جي ڀيٽ ۾ سدائين الجهيل هونديون آهن.

مطلب:

(۱) مرد جنهن ڪم کي وچڙندو، تنهن کي سلجهائيندو. عورت جنهن ڪم ۾ اڙي، تنهن ۾ ڦاٿي پئي هوندي.

127. مڙسن لاءِ زالون کوڙ. (پهاڪو)

مرد لاءِ زال ضروري آهي. عرت لاءِ به مڙس اشد ضروري آهي. ٻئي هڪٻئي لاءِ ڍَڪُ آهن. اڃا به مرد ڇڙائپ واري زندگي گذاري ويندو پر عورت لاءِ ڇڙائپ عذاب آهي. کيس هر حال ۾ سگهرائپ واري ڍڪ جي ضرورت آهي. شرط اهو آهي ته مڙس، ڪمائيندڙ ۽ غيرت وارو هجي.

مطلب:

(۱) ڪمائيندڙ مرد کي هرڪو سڱ ڏيڻ لاءِ تيار هوندو آهي.

(۲) سائي جو سڀڪو سالو، ڀينگئي جو ڪو ڀيڻيويو به نه.

(۳) مانيءَ کي مزور گهڻا، مزور کي ماني گهڻي.

(۴) مڙسن جو، جتي ڪٿي قدر ٿئي ٿو.

(۵) جهڳا هووي، جوءِ مل ويسي.

128. مڙسن لاءِ ٻيلو، ٻه ٻرانگهون. (چوڻي)

پڪي ارادي ۽ همت وارا، مڙس ماڻهو آهن. اهي جڏهن ڪنهن ڪم ۾ هٿ وجهندا آهن، تڏهن خدا تعالي طرفان به کين مدد پهچندي آهي. جنهن سبب سندن هر ڪم، جلد پورو ٿي ويندو آهي.

مطلب:

(۱) همت وارن لاءِ، هر ڪم آسان آهي.

(۲) همت مردان، مدد خدا.

(۳) پڪو ارادو ڪرڻ وارن لاء ، هر مشڪل ڪم آسان ٿيو وڃي.

129. مشغولي، ضابطي جي ڪنجي. (چوڻي)

مشغول رهڻ وارو پنهنجيءَ ڌن ۾ مگن هوندو آهي. نه ڪنهن جي کٿيءَ کي هٿ لائيندو آهي ۽ نه ئي پنهنجو پٽ پُڻائيندو آهي. واندن وانگر شيطانگيريءَ جا ڪم نه ڪندو آهي. بلڪ جنهن ڪم ۾ مشغول هوندو آهي، ان ۾ ئي گم ۽ ضابطي اندر زندگي گذاريندو آهي.

مطلب:

(۱) واندو ماڻهو، شيطان جو گهر.

(۲) پاڻ کي مشغول رکندڙ، پاڻ کي آپي ۾ رکندڙ هوندو آهي.

130. مڪو: پڪو. (چوڻي).

مڪي وارا هر ڳالهه ۾ پڪا آهن. ڪفر ۽ شرڪ تي هيا ته به پڪا ۽ ڪٽا هيا، جڏهن ايمان آڻي مسلمان ٿيا ته به پڪا ۽ سچا مسلمان ٿيا. منجهن منافقي ڪا نه هئي. اڄ به مڪي وارا ڳالهائڻ ۾ کهرا ۽ سڌا آهن. منجهن جوش ۽ جلال آهي. منافقي ناهي.

مڪي ۾ اللهﷻ جو گهر آهي. فقط جلال ئي جلال آهي. مديني ۾ رحمة للعالمين آهي، اتي فقط نرمي ئي نرمي آهي.

مطلب:

(۱) مڪي ۾ جلال آهي.

(۲) مڪي جا رهندڙ پنهنجي عقيدي ۾ پڪا آهن.

131. موت مند ناهي، تائب ٿجي تڪڙو. (چوڻي)

حياتي، ڪنهن به وقت پوري ٿي سگهي ٿي. نه ڊگهي حياتيءَ جي خوشفهميءَ ۾ رهجي ۽ نه ئي گناهن جي دلدل ۾ پاڻ کي ان آسري تي ڌڪي ڇڏجي ته زندگيءَ جي آخري حصي ۾ توبه تائب ٿيندس. زندگي ۽ موت جو ڪو به ڀروسو ڪونهي. ڪنهن به وقت موت اچي وارد ٿي سگهي ٿو ۽ زندگي ختم ٿي سگهي ٿي. اصل ابدي زندگي، آخرت واري زندگي آهي. ان جي هر وقت تياري ڪرڻ گهرجي.

مطلب:

(۱) موت، ڪنهن وقت به اچي سگهي ٿو.

(۲) مرڻ لاءِ، عمر جو ڪوبه حصو مقرر ٿيل ناهي.

132. مينهان ۽ نينهان، ٻئي اکر هڪڙو. (چوڻي)

مينهن جي وسڻ سان، زمينون آباد ٿين ٿيون ۽ موسمي لحاظ کان گرميءَ / گهُٽ ۾ گهٽتائي اچي ٿي. نينهن / عشق سان به ماڻهوءَ جي ڪيفيت / طبيعت ۾ ڦيرو اچيو وڃي. کيس دنيا جي هر شيءِ مان عجيب قسم جو لطف ۽ سرور پيو محسوس ٿيندو آهي. نينهن پڄاڻان، شاديءَ سان خانه آبادي ۽ نسل جو وڌڻ ويجهڻ پڻ ٿئي ٿو.

مطلب:

(۱) مينهن ملڪ ۾ ۽ عشق اندر ۾ بهاري آڻين ٿا.

133. مينهن ڪنڍي ڀلي، زال ننڍي ڀلي. (چوڻي )

مينهن ڀلي اها آهي جيڪا کير جالارو / ججھو ڏئي. ڪنڍي مينهن ٻين جي ڀيٽ ۾ کير جالارو ڏيندو آهي ۽ مِهر سان ڏُهائيندي آهي. مينهن جي مڙني نسلن مان، اها مينهن چڱي آهي.

زال اها ڀلي آهي، جيڪا مڙس جي خدمت ڪرڻ سان گڏ، اولاد ڄڻڻ جي صلاحيت رکي. اها خوبي نوجوان / ننڍي نيٽي زال ۾ ئي ٿي سگهي ٿي. وڏيءَ عمر واري پاڻ کڻڻ ۾ ئي پوري هوندي مڙس جي ڪھڙي خدمت ڪندي؟ ڄڻڻ جي خوبي پڻ گهٽ هوندي اٿس.

مطلب:

(۱) مينهن ڌَڻَ مان، زال ڄَڻَ مان آڻجي.

(۲) مينهن يا زال، سٺي نسل مان ۽ ننڍيءَ عمر واري آڻڻ گهرجي.

(۳) اَنڌِ وٺجي، مَنڊِ وٺجي ، ٽُنڊِ وٺجي، پر نَنڍِ وٺجي.

134. ناداني، وڏي مفلسي. (چوڻي)

مفلس اهو ناهي، جيڪو سڃو / نادار آهي. حقيقت ۾ مفلس اهو آهي، جيڪو پئسي کي صحيح طرح سنڀالي / استعمال نه ٿو ڪري سگهي. بيوقوف ۽ نادان، آيل پئسو رکي نه کائيندو آهي. ائين ئي زيان / دُڦُ ڪري ڇڏيندو آهي. مٿان وري ڪمائڻ جي صلاحيت به نه هوندي اٿس، جنهنڪري جلد مفلس ٿي ويندو آهي. نادانيءَ / ذهني ناداريءَ سبب، ٻين جون همدرديون به وڃائي ويهندوآهي.

مطلب:

(۱) عقل کان سواءِ، دولت هوندي به سڃ آهي.

(۲) سڃي ۾ سڃو ماڻهو اهو آهي، جنهن وٽ عقل ناهي.

135. نانگ کي مَنڊُ لڳي، ڳوهه کي نه لڳي. (پهاڪو)

نانگ، زهر سان ڀريل هئڻ جي باوجود به منڊجي سگهي ٿو. جڏهن ته ڳوهه بنا زهر هئڻ جي ايتري ضدي ۽ هٺيلي آهي جو مٿس ڪو به منڊ نه چڙهندو آهي. نانگ مُرليءَ جي آواز تي ڦڻ ڪڍي نچي، جڏهن ته ڳوهه موراڳو ڇپ هڻي ويهي رهي ۽ نه نڪري.

مطلب:

(۱) مرليءَ جي آواز تي نانگ ٻِرُ مان نڪري اچي، ڳوهه نه نڪري.

(۲) نانگ ريجهائڻ سولو، کرو ڪو ڳوهه ريجهائي.

(۳) نانگ ريجهائڻ سولو، انسان ريجهائڻ ڏکيو.

(۴) اشراف مان ڪم ڪڍڻ سولو، بدمعاش مان ڪڍڻ ڏکيو.

136. نانوائي جي اڳياڙي، ڪاسائي جي پڇاڙي. (چوڻي)

نانوائي يا هوٽل واري جو ٻوڙ جنهن وقت رجهي ٿو، ان وقت تازو ۽ سوادي هئڻ سبب، کائڻ ۾ لذيذ هوندو آهي. جيئن جيئن وقت گذرندو ويندو، تيئن ٻوڙ ٺرندو ويندو ۽ پهريَن گراهڪن واسطي، مٿان مٿان سڻڀ نڪرڻ سبب، ديڳڙي جي تري ۾ فقط بيسوادي ڀاڄي يا کاکڙ کوکڙ وڃي بچندي آهي. کائيندي پيٽ ۾ هٿ هوندا آهن.

ڪاسائيءَ جي ڪوشش هوندي آهي ته پهرينءَ سٽ اهو گوشت هلائي ڇڏي، جيڪو سجائي رکڻ جهڙو نه هجي. چڱو گوشت، گراهڪن جي ڌيان ڇڪائڻ لاءِ ٽنگي يا لڪائي رکندو آهي. جيڪو آخر ۾ ميدان / اڏيءَ تي آڻيندو آهي.

مطلب :

(۱) هر معاملي مان موقعي / مهل آهر فائدو وٺجي.

137. نظر، ماري يا کاري. (چوڻي)

نطر؛ نگھ چڱيءَ شيءِ تي ٿيندي آهي. سهڻي ٻار جي چهري تي، مائرون ڪارو تِرُ ان ڪري ٺاهي ڇڏينديون آھن ته جيئن کين بدنظر نه لڳي. عيبدار شي کي، عيب سبب، نظر نه لڳندي آهي.

نعمتن کان محروم ماڻهوءَ جي نگھ لڳندي آهي. انهيءَ کان بچجي. کيس ڪجهه نه ڪجهه ڏجي، يا کانئس پاسو ڪري وڃجي. ڪتن ٻلن جي به نظر لڳندي آهي. کائڻ وقت، کين گرهه اڳواٽ ڪڍي وجهجي ته ڪاٿي پيٽ ۾ ويلو نه پوي.

مطلب:

(۱) بدنظر سان يا ماڻهوبيمار ٿئي ۽ عضوا کرنس، يا حياتيءَ تان هٿ ڌوئي ويهي.

(۲) بدنظر، پٿر کي به ڦوڙي.

(۳) چشم بد، دور.

(۴) ڪتي واري نگهه، خراب.

138. نه مَٽجڻ وارو، مِٽجي ويندو. (چوڻي)

دنيا جون حالتون، مسلسل تغير پذير آھن. حالتن سارو، ماڻھو کي به تبديل ٿيڻ گھرجي ته جيئن ماحول ۾ پاڻ کي ماپائي سگھي. جيڪو حالتن سارو، پاڻ کي تبديل نه ٿو ڪري، سو پنھنجي ضد ۽ ھٺ ڌرمي سبب، جتان ڪٿان ٿُڏجي نڪري ٿو ۽ آخر فنا ٿيو وڃي.

مطلب:

(۱) حالتن سارو، پاڻ ۾ تبديلي آڻڻ گھرجي.

139. وڻ جي ڇان ۾ ھر ڪو ويھي، دل جي ڇان ۾ ڪو ڪو ويھي. (چوڻي)

وڻ جي ڇان ھر ھڪ لا کليل آھي. انسان به ويھي ته جانور به ويھي. فرشته- صفت به آساس وٺي ته شيطان-صفت به استفادو ڪري. جڏھن ته دل جي ڇان يا قربُ ان کي ملندو، جيڪو پاڻ قرب ونڊيندو. مطلبي ۽ فريبي، خود غرض ۽ لالچي، ڪڏھن به دل ۾ جائگير نه ٿو ٿي سگھي. جتي ڪٿي رسوا ٿئي ٿو.

مطلب :

(۱) ٻئي جي دل ۾ جا ٺاھڻ، ڏکيو ڪم آھي.

(۲) ڀيٽيو : لک جي ڇان تي، ڪتو به ويھي.

140. وڻ مان پَنُ ڇِڄي وري ڳنڍجي، سو ڳؤري ڳالهه. (پهاڪو)

وڻ ۾ پَنُ، قدرتي طرح ڦٽي ٿو، جيڪو هڪ دفعو ڇڄڻ کانپوءِ موٽي منجهس ڪين ٿو لڳي. دنيا ۾ ڪيترائي اهڙا ڪم آهن، جن جي ڪرڻ لاءِ ماڻهوءَ کي قدرتي طرح هڪ دفعو موقعو ملي ٿو. جڏهن سستيءَ سبب، ماڻهو پنهنجي هٿان اهي موقعا وڃائي ويهي ٿو ته پوءِ ساري عمر کيس پڇتائڻ ۽ هٿ مهٽڻ کان سواءِ ڪي ڪين ٿو ملي.

مطلب:

(۱) آيل موقعو، هٿان نه وڃائجي.

(۲) ڏڌو کير، ٿڻين ڪين پوندو.

(۳) ڇٽل / نڪتل تير، موٽي ڪمان ۾ نه ايندو.

141. ويئي وٿ جو قدر ٿيندو آهي. (چوڻي)

جڏهن ڪوبه موقعو هٿان ويندو آهي ته موٽي اچڻ جي اميد نه رهندي آهي ته پوءِ ماڻهوءَ جي اندر ۾ آنڌ مانڌ ۽ لوڇ پوڇ پيدا ٿيندي آهي. ان وقت ويل شيءِ جي وڃڻ جو کيس شديد احساس ٿيندو آحي.

مطلب:

(۱) وِيل وَيل، وري هٿ نه ايندي آهي.

(۲) صحت جو قدر، بيمار ٿيڻ کان پوءِ ٿيندو آهي.

(۳) جوانيءَ جو قدر، ڪراڙو ٿيڻ کان پوءِ ٿيندو آهي.

142. هَٿُ ڏِئي ، هَٿَ کي. (پهاڪو)

دنيا جي تختي تي، معاملا هر ڪنهن سان پون ٿا. جيڪو چڱائي ڪندو، تنهن سان چڱائي ڪرڻ لا دل به گهرندي آهي ۽ هٿ به چيو ڪندو آهي. جيڪو برائي ڪندو آهي، تنهن سان برائي ڪرڻ لاءِ به دل ۾ آنڌ مانڌ هوندي آهي ۽ سندس ڪم ڪرڻ لاءِ هٿ پير به چيو نه ڪندا آهن.

مطلب:

(۱) جنهن جي هٿ مان وٺي کائبو آهي، تنهن لاءِ شناس ضرور هوندي آهي.

(۲) هَٿُ سڃاڻي، هَٿَ کي.

143. هرڪو، پنهنجي دل جو بادشاهه آهي. (چوڻي)

جنهنجو حڪم هلي يا جيڪو حاڪم هجي، تنهن کي بادشاهه چئبو آهي. هر ماڻهو، ٻئي جو چيو موٽائي سگهي ٿو پر پنهنجي دل جو چيو موٽائڻ کيس ڏاڍو ڏکيو لڳندو آهي. ڏکئي ۾ ڏکيو ڪم به، دل جي منشا تي ڪري بيهي رهندو آهي. ڪن حالتن ۾ دل جي ڳالهه کي به ٽاري / دٻائي ڇڏيندو آهي. جنهن سبب کيس پنهنجيءَ دل جو به بادشاهه سڏيو ويندو آهي.

مطلب:

(۱) دل جي ڳالهه ٽارڻ ڏکي ڳالهه آهي.

(۲) هر ڪوپنهنجي مرضيءَ جومالڪ آهي.

(۳) دل ۽ بادشاهه جي ڳالهه، ڪير به نه ٽاريندو آهي.

144. هر هڪ ڏينهنُ، هڪ ننڍڙي زندگي آ. (چوڻي)

ڏينهنُ، جاڳڻ ۽ ڌنڌو وغيره ڪرڻ لاءِ هوندو آهي. حياتي، ڏينهن جي حساب سان ڪَٿِي ويندي آهي. جڏهن ته رات، آرم خاطر خلقيل آهي. ماڻھو ان ۾ سمهي پوي ٿو ۽ ننڊ کي موت جي ڀيڻ سڏيو ويو آهي. يعني رات بعد ماڻهو ننڊ ۾ مستغرق ٿيڻ سبب، مئل جي مثل آهي.

جڏهن ڏينهن ٿيڻ سان ماڻهو جاڳي ٿو تڏهن ڄڻ ٻيهر حياتي وٺي اچي ٿو. انهيءَ حساب سان هر ھڪ ڏينهن، هڪ ننڍڙي زندگيءَ برابر هوندو آهي.

مطلب:

(۱) هر ڏينهن کي، نئين سج نئون سمجهڻ گهرجي.

145. هَرُ هلائڻ سولو، گهَرُ هلائڻ اولو. (زرعي چوڻي)

هَرُ هلائڻ وقت گهوٻي ۽ اوڙ جو خيال ڪندي، هَرَ جو مُٺيو مضبوط جهلڻ سان گڏ ڏاندن کي سنڀالي هلائڻ لاءِ مٿن نگاهه رکڻي آهي. جيڪا آزمودي سان آسان ٿي ويندي آهي. جڏهن ته گهرو معاملات کي هلائڻ لاءِ ٻاهرين مسئلن تي الڳ نگاهه رکڻي آهي ته اندرين تي الڳ. ٻاهريان مسئلا، ويندي ڪمائڻ ڪرتڻ تائين، مرد کي خود نڀائڻا آهن. جڏهن ته اندرين مسئلن جهڙوڪ؛ سُئي سڳو، رڌُ پچاءُ وغيره کي سلجهائڻ عورت جو ڪم آهي. عورت به اها جيڪا، گهرو معاملات ۾ دل جي سچائيءَ سان هٿ ونڊائي ۽ جنهن کي يا خوف خدا هجي يا مڙس جي شرافت تي اعتبار هجي. ٻي صورت ۾ گهر جو جنازو ئي نڪري ويندو.

مطلب:

(۱) محنت ڪرڻ سولو ڪم، ڪمائي گهر جو انتظام هلائڻ ڏکيو ڪم.

146. هَڙَ جي ماني، مٿي جو سُور. (پهاڪو/ چوڻي)

سفر جي دوران، ڪٿي ماني ملڻ جو امڪان هوندو آهي ته ڪٿي نه. ڪڏهن ڪڏهن ماني ته ملندي آهي پر ڀانءِ پوڻ يا نه پوڻ جو انديشو پڻ رهندو آهي. انهيءَ لاءِ ڪي مسافر، سفر جي دوران، ماني هڙ ۾ ٻڌي هلندا آهن. ٻڌل ماني، ڇوڙي کائڻ آسان آهي. جنهن وقت دل گهريو، ان وقت کولي کائي ڇڏي. ڪن حالتن ۾ وري ٻڌل ماني، رکي سَٺِي نه ٿيندي آهي. هر هر پيو ڏانهنس خيال ويندو. ٻيو ڪم وسري ويندو، رڳو ماني کائڻ وار ڪم، مغز تي سوار ٿي بيهي رهندو يا موراڳو مٿي ۾ سور کڻي وجهندو. ان حالت ۾ هَڙَ واري ماني، مٿي جي سور برابر آهي.

مطلب:

(۱) هَڙ دي ماني، مٿي دا سور.

147. هستيءَ کي مستي. (چوڻي)

پنهنجي طاقت / ٻل تي هر ڪنهن کي ناز هوندو آهي. پيو دڙيون ٽپندو ۽ مستي ڏيکاريندو آھي. هستي / وجود وارو ئي، مستي ۽ موج، ڏيک ۽ ويک، شور ۽ شغل ڏيکاريندو آهي.

مطلب:

(۱) وجود کي حيثيت آهي.

(۲) دستيءَ کي مستي.

(۳) ٽيڪ کي بيک.

148. يا ٿجي جوان، يا هججي جوانن جي ڪُلهي تي. (چوڻي)

بزدل ۽ ڪانئر ٿي رهڻ سان زندگي ته گذري ويندي آهي پر ڪا به عزت ڪين رهندي، ڏيهاڙي لٿي پئي هندي. عزت کان بغير، زندگي گذارڻ پڻ عذاب آهي. ان لاءِ بهتر آهي ته مڙس ماڻهو ٿي ڪري، پنهنجي زندگي عزت / شرافت سان گذارجي. پنھنجي پاڻ ۾لالڻ نه ھجي ته پو عزت وارن / اشرافن جي سايي ۾ رهجي. نه اهي پاڻ عزت ۾ هٿ وجهندا نه ٻئي کي وجهڻ ئي ڏيندا / سهندا.

مطلب:

(۱) ڪوشش ڪري، عزت واري زندگي گذارجي.

(۲) يا ته مڙس ماڻهو ٿي ٻين جي ڪم اچجي يا مڙسن سان ياري رکي پنهنجي عزت محفوظ رکجي.