ڪنڀارڪو هنر ۽ درٻيلو جا ڪنڀر- مبين چنا

ڪنڀارڪو هنر ۽ درٻيلو جا ڪنڀر

مبين چنا

ڪنڀارڪو ڪم ايترو پراڻو آهي جيتري انسان جي تهذيب. هن ڪم جا ۱۲ هزار سال آڳاٽا نشان چين مان لڌا ويا آهن، جيڪي چڪ بدران هٿ سان ٺاهيل آهن، ۸ هزار سال مهر ڳڙھ ۽ سنڌ جي آمري واري دڙي وٽان هٿ سان مٽي جا ٺاهيل ٿانو لڌا ويا آهن، جڏهن ته عراق ۾ ۴۰۰ ق م جي دور جو چڪ هٿ آيو، عراق کانپوءِ اهو هنر ايران آيو جتي چڪ جي ڪجھ جديد صورت ٺهي، مصر ۾ به ڪنڀارڪا ٿانو ۽ انهن کي پچائڻ لاءِ آوي هٿ آئي. ايران وٽان بلوچستان ذريعي سيوهڻ ۾ ڪنڀارڪو هنر پهتو، جيڪو اپر توڙي وچولي سنڌ، لاڙ، ٿر، ڪڇ ۽ گجرات جي مارواڙ علائقي ۾ پهتو.

گهڙا منجي - ڊاڪٽر الطاف جوکيو

گهڙا منجي

سنڌي سڀيتا جو اهڃاڻ

ڊاڪٽر الطاف جوکيو

گهڙا منجي، تڏهن جي گهرج آهي، جڏهن کان گهڙي/ دلي/ مٽڪي/ گهاگهر واري مٽيءَ جي ٿانوَ جو رواج هئو. هاڻي ته اها گهر گهر مان گم ٿي ويئي آهي، نه ته اهو گهر نه هوندو، جتي گهڙا منجي نه رهي هجي. گهڙا منجي، اهڙيءَ وٿُ کي چئبو آهي، جنھن تي گهڙو يا دلو بچاءَ سان رکي سگهجي. ان گهڙا منجيءَ ۾ هڪ کان وٺي ڇھن دلن جي رکڻ جي جاءِ هوندي آهي. هن کي هيٺان چار ٽيڙيل ٽنگون ٿينديون آهن، مٿان دلن رکڻ جو چَونڪُ ۽ پاسي ۾ گلاس يا ڪُپي اونڌي رکڻ لاءِ ڪاٺ جي ڪِلي لڳل هوندي آهي. اها پَٽ کان ٽي فوٽ مٿي بيھندي آهي، ته جيئن ماڻهو سولائيءَ سان دلي/ گهڙي مان پاڻي اوتي سگهي. دلا يا گهڙا ته ڪنڀر ٺاهيندو، پر اهي ڪٿي رکجن، ان لاءِ هيءَ وٿُ اڳواٽ ڊکڻ  کان ٺھرائي ويندي آهي.

ڏاند گاڏي - ڊاڪٽر الطاف جوکيو

ڏاند گاڏي

سنڌي سڀيتا جو اهڃاڻ

ڊاڪٽر الطاف جوکيو

سنڌي سڀيتا ۾ ’ڏاند گاڏي‘ ڏاڍي دل لڀائيندڙ وَٿُ آهي. هن کي ڳوٺاڻو ته ڪم ڪارڻ چاهي ٿو، باقي شھري ماڻهو ڏسڻ جي حد تائين گهرندا آهن. اهڙيون وَٿُون هن وقت وڃن ٿيون گم ٿينديون، ان لاءِ سنڌ جي اهم عجائب گهرن ۾ ڏيکاءَ لاءِ رکيل آهن.  هن وَٿَ جا ڪاريگر به مشڪل سان، سنڌ جي ڪن علائقن ۾ هوندا، ان لاءِ ته ان جي گهرج گهٽجي ويئي. ماڻهوءَ، شارٽ ڪٽ جي چڪر ۾، پاڻ کي کوهي وڌو آهي.

جهو جهو ماٽِي - ڊاڪٽر الطاف جوکيو

جهو جهو ماٽِي

سنڌي سڀيتا جو اهڃاڻ

ڊاڪٽر الطاف جوکيو

جتي کير هوندو، اتي ’جهو جهو ماٽي‘ جو پڙلاءُ هوندو ئي هوندو. کير اهڙِي وٿُ آهي، جنھن تي هر ماڻهوءَ جو گذران هوندو آهي. اڳي ته هر گهر ۾ مال رزق هوندو هئو، ته کير به جام هوندو هئو. سنڌي ماڻهوءَ وٽ اڄ به پير بزرگ لاءِ مانُ آهي، ان لاءِ کير کي ’پِير‘ سان به ڀيٽ ڏيندا آهن. هاڻي ته پِيرن سان گڏ کيرن ۾ به ملاوت ٿي ويئي آهي ۽ زماني پڄاڻان پيرن کيرن سان به لوڀ لالچ لاڳو ٿي ويئي. هاءِ هاءِ، مختلف سماجن جي پيوندڪاريءَ اسان سنڌي ماڻهن جي سادگي ۽ سچائيءَ جو ئي ٻُنڀو ڦيري ڇڏيو. شاهه لطيف به کير کي هيئن ياد ڪيو آهي:

لاٽُون – ڏور - ڊاڪٽر الطاف جوکيو

لاٽُون – ڏور

سنڌي سڀيتا جو اهڃاڻ

ڊاڪٽر الطاف جوکيو

لاٽُون، لاٽونئڙو/ لاٽُوڻِي (اسم تصغير) لاٽمو يا چَڪرِي/ ڦرِڪِي هڪ گول ڦيرائڻ وارو اهڙو رانديڪو آهي، جنھن سان هر ماڻهوءَ جون يادون سلهاڙيل هونديون. ننڍي هوندي هر ماڻهوءَ لاٽونءَ سان راند ڪئي هوندي. ان لاءِ هيءَ ڏاڍي وڻندڙ وٿُ رهي آهي. پرائمريءَ جي درسي ڪتاب ۾ الطاف عباسيءَ جو هڪ نظم پڙهيو ويندو آهي:

پَنڌڻو - ڊاڪٽر الطاف جوکيو

پَنڌڻو

سنڌي سڀيتا جو اهڃاڻ

ڊاڪٽر الطاف جوکيو

پنڌڻو/ گاڏيئڙو/ پنڌيئڙو يا پنڌ سکڻ جو گاڏڙو، هڪ اهڙي وَٿُ آهي، جيڪا سال کن جي ٻار کي پنڌ سيکارڻ لاءِ ڪم آندي ويندي آهي. هيءَ ’ڊِيڪڻِي‘ به سڏجي ٿي. هن جي ڍانچي جي اوچائي ٻه فوٽ ۽ ويڪر ڏيڍ فوٽ کن ٿيندي آهي. هن ۾ ٽي ڪاٺيءَ جا ڦيٿڙا ٿيندا آهن، ٻه پويان ۽ هڪ اڳيان. هن جي بيھڪ ايئن هوندي آهي ته ٻه فوٽ کن اڀو ڪاٺ جو ڍانچو، ٻنهي پاسن کان ٻه ننڍڙا ڦيٿا ۽ اڳيان هڪ ڦٽي، ان جي اڳيان هڪ ڦيٿو لڳل، پوئين ڍانچي جي ڀاڱي ۽ اڳيان ڦيٿي واري پٽيءَ کي قابو رکڻ لاءِ 45 ڪنڊ تي هڪ ڦَٽِي لڳل. جڏهن هلائبس، ته اڀي ڍانچي واري پاسي کان ڪاٺي پڪڙي هلائبو ته هوريان هوريان هلندو. اها وٿ اهڙي آهي، جو ننڍڙي ٻار کي بيھاري، ان جا ٻئي هٿ گاڏيئڙي جي مٿين ڪاٺي ۾ وجهبس، ته ٻار جي نِويَل بيھڪ سبب، گاڏيئڙي کي اڳتي ڌڪو ايندو ۽ گاڏيئڙو هوريان هوريان ٿِڙَڻ جي ڪندو ۽ ان سان ٻار پنھنجي ڀَوَ ۾ گاڏيئڙي مان هٿ نه ڪڍندو. ايئن گاڏيئڙو به هلندو ۽ ٻار به پنھنجي بچاءَ ۾ پير اڳتي ويندو کڻندو.

ساهمي - تارازي - ڊاڪٽر الطاف جوکيو

ساهمي - تارازي

سنڌي سڀيتا جو اهڃاڻ

ڊاڪٽر الطاف جوکيو

ساهمي يا تارازي هڪ اهڙي وَٿُ آهي، جيڪا تور جي لاءِ هر قسم جي هٽَ تي رکيل هوندي هئي، وقت سان ڪمپيوٽرائزڊ اوزار اچي ويا، ته ساهميءَ جي جڳھه تي تُراڙو/ بيلنس/ ڪانٽو اچي ويو. نئين پوش کي ان جو پتو ئي ناهي ته ساهمي ڇا ٿيندي آهي!