جيسين سکيو کڻي ساھ،
تيسين بکئي جو وڃي
ارواح. (ساھتي، چوڻي)
انجنيئر
عبدالوھاب سھتو
سڃو يا بکيو، سڃ يا بک سبب، سکئي يا وڏي ماڻھوءَ ڏانھن مدد لاءِ واجھائيندو آھي. بلڪ کيس سڏيندو به آھي. ان سڏ تي سکئي جي لوڏ، اٿڻ جو ڍنگ، پيٽ کنھڻ جو انداز، نار نخزا اڃا وڌي ويندا آھن ۽ ڏسڻ وٽان ھوندا آھن.
سندس ان گيسر جي
ويساند دوران، بکيو پيو بک اڃ ۾ تڙپندو آھي. سائو، بکئي جي تڙپ ڏسي، بجاءِ تڪڙو اٿي
سندس مدد ڪرڻ جي، اڃا گيسر ڪري، پيو دل پشوري ڪندو آھي.
ڪوھستاني لھجي جا ڪجھ
نوان پھاڪا
تحقيق ۽ تحرير
سنڌي ٻوليءَ جي ڪوھستاني
لھجي ۾، لفظن جو وڏو ذخيرو موجود آھي، جنھن بابت، ٻوليءَ جي ناميارن ليکڪن جھڙوڪ؛
الھبچايو يار محمد سمون، ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ، ڊاڪٽر غلام علي الانه، عبدالعزيز
جوکيو، محمد الياس ھمغم جوکيو، جان محمد جانباز، بشير احمد جوکيو، حاجي شمس دين (ڪونڪرائي)،
احسن جوکيو، سکيه خان جانواڻي، پروفيسر امان الله جوکيو ۽ جيجي ج.ع (جنت علي محمد)
مُنگھاڻي جو ڪيل ڪم ڳچ وقت اڳ جو ٿيل آھي، جنھنکي نئين سري سان ڪرڻ جي اشد ضرورت
آھي، ڇوته ان ڪم کي اندازن اڌ صديءَ کان به وڌيڪ وقت يا ويھ ٽيھ سالن کان به مٿي
جو عرصو ٿي چڪو آھي، جنھن دؤران ٻوليءَ جي اندر ڪافي نواڻ ۽ تبديلي آئي آھي. گڏوگڏ
ھت ڪوھستاني لھجي مٿان، وقت جي ردوبدل جي ڪري، ٻين مقامي توڙي ڌارين ٻولين جا به وڏا
اثر پيا آھن، جنھن جي ڪري ھڪ بنيادي تحقيقي مطالعي Baseline Research Study جي وڏي کوٽ
آھي.
سنڌي ٻوليءَ جي ڪوھستاني
لھجي جون چَوڻيون
جوکيو جسارت
الياس سنڌي
ھاڻي اچو ته ھتي سنڌ
جي ڪوھستان واري علائقي جون ڪجھ مشھور چوڻيون ۽ انھن جي معنيٰ پڙھون:
”کاڻي
شل...!:“ عورتون پنھنجين نياڻين کي مذاق مان چون.
”لَکي وڃ ڪڄاڙو:“
لَکي (ل کي زَبر) وڃڻ مطلب ڄاڻڻ، ڪڄاڙو مطلب ڇا. ھتي ڪنھن به لڪل شيءِ يا ڳجھارت
تان پڙدو کڻڻ کي ”لَکي وڃڻ“ چوندا آھن.
”شل نه ڪو پرڻجي،
راڄ کيس رُئاڙي:“ مطلب گھوٽيتا، شادي جي دعوت ڏيڻ کان اڳ، ڳوٺ ۾ سڀني کي پرچائي
راضي ڪندا آھن ۽ پوءَ ڪاڄ رکندا آھن.
گولاڙو، بول کان پچي
(ٿر، چوڻي/ پهاڪو)
چونڊ: انجنيئر
عبدالوھاب سھتو
گولاڙي جي ول، وسڪاري ۾ سڀني ولين کان سرخرو نظر ايندي آهي. ڪو به ڪنڀٽ، ڪنڊو، ڪرڙ يا ڄار اهڙو نه هوندو، جنهن تي هيءَ ول جلوه افروز نه هجي. منجهس ڳاڙهي رنگ جو هڪ گول ميوو پيدا ٿيندو آهي، جنهن کي گولاڙو سڏبو آهي.
برسات ۾ گولاڙي جا گدام لڳيو وڃن.
پر ماڻهن کي نصيب ورلي ٿين. ان جو سبب اهو آهي جو وسڪاري جي نعمتن جا، نه رڳو ماڻهو
سڪايل هوندا آهن، بلڪ ٿر جا پکي پکڻ پڻ سڄو سال آسروند هوندا آهن. اهي پنهنجو
دسترخوان انهن گولاڙن تي ڪندا آهن.
سنڌي اخبارن ۾ اصطلاحن
جو استعمال
(هڪ جائزو)
خالد آزاد وگھيو
سنڌي ٻوليءَ جي ترقي، استعمال ۽ ڦهلاءُ جي ڏس ۾ سنڌي اخبارن جو وڏو ڪم ۽ ڪردار آهي. سنڌيءَ ۾ روزانو شايع ٿيندڙ اخبارن جي تعداد مان ئي، ٻوليءَ جي شاهوڪاري ۽ واهپي جو اندازو ڪري سگهجي ٿو ، جڏهن ته خبرن ۽ مضمونن ۾ اصطلاحن جو مناسب ۽ اثرائتو استعمال جهڙيءَ طرح سنڌي اخبارن ۾ ڪيو وڃي ٿو، سو ملڪ اندر ٻين ٻولين ۾ شايع ٿيندڙ اخبارن، جهڙوڪ: اردو، انگريزي، پنجابي، پشتو، بلوچي، براهوي يا سرائيڪيءَ کان سو دفعا سهڻو آهي. جيتوڻيڪ اسان وٽ شايع ٿيندڙ انگريزي اخبارن ۾ به اصطلاحن جو مناسب استعمال نظر اچي ٿو، پر پوءِ به اهو سنڌيءَ جي ڀيٽ ۾ ڪافي گهٽ آهي. ان ڪري، ان ڳالهه ۾ ڪو به وڌاءُ نه آهي ته روزانيءَ جي بنياد تي شايع ٿيندڙ سنڌي اخبارون، سنڌي ٻوليءَ جي وڌ ۾ وڌ واهپي ۽ ڦهلاءُ جو سڀ کان وڏو ذريعو آهن. اها ٻي ڳالهه آهي ته ڪڏهن ڪڏهن ٻوليءَ جي بگاڙ جي ذميواري به سنڌي اخبارن تي عائد ڪئي ويندي رهي آهي، پر اها به هڪ حقيقت آهي ته، جهڙيءَ طرح سنڌي اخبارون پنهنجي مواد ۾ اصطلاحن جو بهترين استعمال ڪري، سنڌي ٻوليءَ جي حُسناڪيءَ جي شاهدي ڏينديون رهيون آهن، سا ڳالهه يقيني طور تي پنهنجي ٻوليءَ سان پيار جي اظهار جو هڪ نمونو آهي.
اتم کيتي، وڌندڙ واپار،
نيچ نوڪري، پنڻ بيڪار. (چوڻي)
منظور ڪوھيار
پر پير پٺي جي هڪ هم عصر بزرگ،
جميل شاھ ڏاتار گرناريءَ جي مزار تي وڃو ته خبر پئجي ويندو. قطارون ڪيون، ڏاڪڻين
تي فقيراڻيون ويٺيون آھن. اندر گھر ته ڏنڊا ڏوٺا مجاور بيٺا آھن. وٺن ائين ٿا ڄڻ
لهڻو هجين. هيٺ لھ ته ٻار ڀون! ڀون! ڪندي چيلاٽن وانگيان چنبڙي ٿا وڃن. نه ڏسي سگھ،
نه گھمي ساءُ ڪر. جيتوڻيڪ چؤڦير سبزه زاري، آباد ٻنيون ۽ چڱا چؤکا ڳوٺڙا آھن. شايد
پنڻ مڱڻ هاڻي عيب نه، حرفت بڻجي ويو آھي.
