مولوي احمد ملاح جي شاعريءَ ۾ ’پير‘ سان سلھاڙيل اصطلاحن جو جائزو - ڊاڪٽر الطاف جوکيو

مولوي احمد ملاح جي شاعريءَ ۾ ’پير‘ سان سلھاڙيل اصطلاحن جو جائزو

 

ڊاڪٽر الطاف جوکيو

مولوي احمد ملاح، علمي ۽ ادبي ماڻھو هو، ان ڪارڻ سنڌي ٻوليءَ تي وڏي گرفت هيس. سندس شاعريءَ ۾ جيڪڏهن صنايع بدايع جي خيال کان علم بيان ڏسجي، صنعت لفظي ۽ معنوي ڏسجي، ته سندس جوڙ جيس جو ڪو شاعر نه ٿو ملي. ٻئي پاسي سندس سنڌي ٻوليءَ جو استعمال ڏسجي ته اهڙن لفظن جي گهڙاوت ۽ جڙاوت به ڪري ٿو، جيڪا بنھه نرالي ۽ نون لفظن تي مشتمل آهي. ان حوالي سان ان جي شاعريءَ تي ڪم ڪرڻ جي نھايت گهڻي ضرورت آهي. هتي سندس شاعريءَ ۾ ڪم آندل اهڙن اصطلاحن جو اڀياس مقصود آهي، جيڪي ’پير‘ (foot) سان سلھاڙيل هجن. ’ڪليات احمد‘ ۾ لفظ ’پيرُ/ پيرَ‘ (واحد توڻي جمع) ڇاهتر (۷۶) ڀيرا ڪم آندل آهي، جڏهن ته گرداني صورت (inflected) ۾ ’پيرن‘ ٻاويھه (۲۲) ڀيرا ڪم آندو اٿس ۽ حرف جر جي ميلاپ سان ’پيرين‘ چار (۴) ڀيرا سامھون اچي ٿو. هن لفظ سان سلھاڙيل لفظ ’پيرو/ پيرا‘ به ملي ٿو؛ البت، لفظ ’پيروي‘ کان پاسو ڪيو ويو آهي.

سنڌي محاورا سنڌي ٻولي جو حُسن آهن - شڪسته مزاري

سنڌي محاورا سنڌي ٻولي جو حُسن آهن

شڪسته مزاري

محاورا يا اصطلاح ٿورن لفظن ۾ چيل اهي ڳالهيون آهن، جن ۾ ڪنهن ڳالھ، موضوع يا بحث جي پوري ڇِنڊ ڇاڻ ۽ وضاحت ٿيل هوندي آهي. محاورا اڪثر ٻٽن لفظن کان شروع ٿي هڪ سِٽ، ڏيڍ سِٽ، ٻن يا ٽِن سِٽن تائين به هوندا آهن. جن ۾ هڪ پوري سمجهاڻي سمايل هوندي آهي ۽ هڪ پوري معنويت هوندي آهي. اِهي محاورا مزاحيه، اصلاحي، سماجي موضوعن وغيره تي چَيل هوندا آهن، جن ۾ ڇَتي ڪوريءَ واري ڊيگھ ناهي هوندي، بس مختصر لفظن ۾ ”سمجهدار لاءِ اشارو ئي ڪافي آهي“ واري ڳالھ لِڪل هوندي آهي. اسان جي عام زندگي ۾ محاورن جي ڏاڍي اهميت آهي.

گھل گھوڙا يا گھوڙا ڙي گھوڙا - ڪليم الله لاشاري

گھل گھوڙا يا گھوڙا ڙي گھوڙا

(ورجيس)

ڪليم الله لاشاري

ورجيس ٺھڻ جو بڻياد ۽ اصل سبب.

اسان وٽ هتي ڪنهن به مصيبت وقت روئڻ پٽڻ ۾ هڪ لفظ استعمال ٿيندو آهي، ”گھل گھوڙا“ يا ”گھل گھاڙ“ بهرحال، ڏکڻ ڏي ٻڌو آهي ته چوندا آهن ”گھوڙا گھوڙا“ يا ”گھوڙا ڙي گھوڙا“. جنهن لاءِ اسان وٽ چيو ويندو آهي ته اڳئين وقت ۾ جڏهن ڦورو يا لٽيرا گھوڙن تي چڙهي ايندا هئا ته انهن کي ڏسي ماڻهو دانهون ڪندا هئا ته ”گھوڙا ڙي گھوڙا.“

ڪمائي آچر، کائي خچر. (سرو، پھاڪو) اقبال جمالي

ڪمائي آچر، کائي خچر.

(سرو، پھاڪو)

اقبال جمالي

آچر نالي هڪڙو هاري، پنهنجي پوکيل واڙيءَ جون ڀاڄيون ۽ بيٺل باغ جا ميوا، پنھنجي ڌاريل خچر تي کڻي شھر وڪڻڻ لاءِ ويندو هيو. سندس خچر، جڏھن سفر ۾ کيس بي خيالو ڏسندو ھيو ته ڪنڌ ورائي، پٺيءَ تي لڏيل ميون يا ڀاڄين ۾ چڪ هڻي وٺندو ھيو. منڊيءَ ۾ پھچندي پھچندي، چڱو زيان ڪري وٺندو هيو.

جتي ھاٿين جي تور ٿيندي، اتي گڏھ ڪاڻِ ۾ ويندا - انجنيئر عبدالوھاب سھتو

جتي ھاٿين جي تور ٿيندي،

اتي گڏھ ڪاڻِ ۾ ويندا. (لاڙ، پھاڪو)

انجنيئر عبدالوھاب سھتو

ڪاڻِ؛ گھٽتائي.

تارازيءَ جا ٻئي پُڙَ وزن ۾ برابر رکبا آھن. ڳنيءَ کان سندن مفاصلو، ھڪجيترو ۽ ھم وزن رسين سان جوڙبو آھي ته جيئن تور وقت، تارازي کڙي ڪجي ته ٻئي پُڙَ ھموار ٿين. پوءِ ھڪ پاسي تورا يا وٽ وجھبا آھن ۽ ٻئي پاسي شيءِ يا جنس رکبي آ ته جيئن وزن جي تڪ تور صحيح معلوم ٿئي.

ٽڦڻين سان لابارو ڪرڻ - مير حسن مري

ٽِڦڻين سان لابارو ڪرڻ

(ورجيس/ اصطلاح)

مير حسن مري

اسان مري ٻروچن جا وڏا جڏهن سنڌ آيا، ته کين چيو ويو ته: ”ڪڻڪ جا داڻا کپن ته لابارن جي مُند آهي، هلي لابارو ڪيو.“

ٻروچن کي ٻيو ڪو اوزار گھر ۾ ڪو نه هيو. ماني اٿلائڻ لاءِ فقط ٽڦڻيون هين. سي کڻي اچي لابارن تي پھتا.

لوڪ ڏاھپ جي ڪجھ ڌنڌلائجي ويل منظرن جي اُپٽار - امان الله جوکيو

لوڪ ڏاھپ جي ڪجھ ڌنڌلائجي ويل منظرن جي اُپٽار

امان الله جوکيو

راڄ ڀاڳ جو اصطلاح، اسان جي اجتماعي زندگيءَ طرف اشارو ڪري ٿو. انسان آھي ئي گڏ رھڻ واري مخلوق. ھي ھزارين سالن جو جيڪو اسين سفر ڪري اڄ ھن منزل تي اچي پھتا آھيون، سو بتدريج تبديلين جي مرحلن مان گذري رھيو آھي. انھيءَ صدين جي سفر اسان جي، ۽ دنيا جي قومي، ثقافتي ۽ لساني اڪاين وچ ۾، سَنڌا سِيڙھا قائم ڪري انھن کي الڳ الڳ سڃاڻپ عطا ڪئي آھي، جنھن تي ھر قوم فخر ڪرڻ ۾ حق بجانب آھي. ثقافتون جامد رھي نٿيون سگھن. معاشي تنگي، مذھبي حالتن ۽ سياسي اٿل پٿل سبب ٿيندڙ لڏ پلاڻ انھن تي اثر انداز ٿيندي رھي ٿي. انھيءَ ڪري ڪيترائي منظر، وقت گذرندي ڌنڌلائجي وڃن ٿا. ھن وقت زندگيءَ جون ضرورتون، تبديل ٿيل آھن. اڄ کان سٺ ستر سال اڳ، صورت حال ٻي ھئي. اچو ته ماضيءَ ۾ لياڪا پائي ڪجھ ڌنڌلائجي ويل منظرن جي اُپٽار ڪريون.

بي ضرر ٿيءُ، پاڻ آزاراءِ - انجنيئر عبدالوھاب سھتو

بي ضرر ٿيءُ، پاڻ آزاراءِ! (چوڻي)

سنڌيڪار: انجنيئر عبدالوھاب سھتو

- ھڪ ڀيري ھڪڙو ڪانءُ، ڪٿان اڏامندو آيو ۽ اچي ٻنيءَ ۾ چرندڙ ھڪڙي ٻڪريءَ جي پٺيءَ تي ويھي رھيو. ٻڪريءَ، ڪانءَ کي ليکيو ئي ڪو نه ۽ نه ئي ڪو اکر ڪڇيائينس. ٻڪريءَ جي ماٺ تي ڪانءَ جي دل ھيڪاري وڌي وئي ۽ ويٺس پٺيءَ ۾ ٺونگا ھڻڻ. اھو به ڪنھن وقت تائين ٻڪري پئي سٺس. پر جڏھن ڪانءُ اڃا مڇڏ ٿي تنگ ڪرڻ لڳس ته ٻڪريءَ چيس؛ ”اڙي ڪانءَ! تو کي مزو ڪھڙو ٿو اچي مون کي ائين ستائڻ ۾؟ مان بي ضرر مخلوق آھيان. مان ڪنھن کي به تنگ نه ڪندي آھيان ۽ مان پنھنجي پاڻ کي ھر شيءِ کان لاتعلق رکندي آھيان. اڃا به تو کي ڪو سبب آھي ڇا مون کي پٺيءَ ۾ ٺونگن ھڻڻ جو؟ تون ٽرين ڇو نه ٿو؟ وڃي ڪنھن ڪتي يا ٻلي جي پٺيءَ تي ٺونگا ڇو نه ٿو ھڻين؟“

نه ڪنھن کي عقل منجھايو آ- انجنيئر عبدالوھاب سھتو.

نه ڪنھن کي عقل منجھايو آ، نه ڪنھن کي سونھن سڪايو آ.

سنڌيڪار: انجنيئر عبدالوھاب سھتو

ھڪڙو پروفيسر گاڏيءَ ۾ ويٺو ته سندس اڳيان ھڪڙو ھاري ويٺو ھيو. بوريت محسوس ڪندڙ پروفيسر دل ۾ ٽليو ته ساڻس ڪا راند ڪري دل وندرائي ۽ وقت ٽپائي.

”مان تو کان سوال پڇندس.“ پروفيسر چيس؛ ”جيڪڏھن تون جواب نه ڏئي سگھئين ته مون کي تون پنج ڊالر ڏيندين. ان کان پوءِ تون سوال پڇندين. جيڪڏھن مان جواب نه ڏئي سگھيس ته مان تو کي پنج سؤ ڊالر ڏيندس. تون ڇا ٿو چوين؟“

ھاريءَ ھاڪار ۾ ڪنڌ ڌوڻيو.

جپاني پھاڪا ۽ چوڻيون - انجنيئر عبدالوھاب سھتو

جپاني پھاڪا ۽ چوڻيون

ترجمو ۽ تشريح: انجنيئر عبدالوھاب سھتو

پھاڪو، مختصر ضرور ھوندو آ، ليڪن منجھس سالن جو تجربو لڪل ھوندو آ. اھو، ڪتابن جو اھڙو نچوڙ ھوندو آ، جنھن کي ھڪ سِٽ ۾ بيان ڪري ڇڏبو آ. گھڻا دفعا ته ھڪ سٽ، زندگيءَ ۾ اھڙي تبديلي آڻيندي آ، جيڪا ھزارين صفحا نه ٿا آڻين.

ھڪڙو ڪتاب لکيو ويو آ  Japanese Proverbs  جنھن جو ليکڪ آ David Gales. ھيءُ ڪتاب ٻه سؤ مشھور جپاني پھاڪن ۽ چوڻين جو مجموعو آھي. انھيءَ ڪتاب جو غور سان مطالعو ڪيو ويو، جنھن جي نتيجي ۾ پندرھن کن اھڙا پھاڪا ۽ چوڻيون چونڊيا ويا آھن، جيڪي اگر دماغ جي ڳڙکي کولي پڙھجن ته حيران ڪندڙ طريقي سان سوچ کي مٽائي ٿا سگھن.