لفظ ’پھريون‘ ۽ ان سان سلهاڙيل ٻين صورتن جو اڀياس
ڊاڪٽر الطاف جوکيو
•
اڀياس جو پس منظر
سنڌي ٻوليءَ
۾ ڪافي لفظ، نحوي صورت ۾ شڪل تبديل ڪندا آهن، اهڙي تبديليءَ جو بنياد ڳالهائڻ واري
ٻولي آهي. مثال طور: ’مان ڪنڊياري وڃان ٿو‘ يا ’مان موري کان ٿي آيو آهيان‘ وغيره.
عام طور ڪافي سنڌي ڳالهائيندڙ اهو ئي سوال ڪندا آهن ته انهن جملن جي اهم لفظن کي
هيئن به ته پڙهي سگهجي ٿو: ’ڪنڊيارِي‘ يا ’مورِي‘ وغيره. هتي بيشڪ معياري لھجي جو
معاملو سامهون اچي ٿو، جنھن موجب ڳالهايو ۽ لکيو ويندو آهي. ان جملي ۾ جيڪڏهن ’ڪنڊيارِي‘
يا ’مورِي‘ لفظَ مؤنث هوندا ته انهن سان ’ءَ‘ يعني آخري مؤنث واري زبر /اَ/ لازمي
لڳندي. ان صورت ۾ جملا بيھندا: ’مان ڪنڊياريءَ وڃان ٿو‘ يا ’مان مورِيءَ کان ٿي آيو آهيان‘؛ جيڪڏهن اهي لفظ ’ڪنڊيارو‘ ۽
’مورو‘ آهن ته جملي جي بيھڪ سان ’ڪنڊياري‘ ۽ ’موري‘ بيھندو. ياد رهي ته انهن مٽيل
صورتن ۾ ’حرف جر‘ به سمايل آهي، جيڪو سنڌي ٻوليءَ جو مسلّم اصول آهي. جيئن ته اترادي
لھجي (Utradi dialect) جي ڪن
اپلھجن (accents) ۽ لاڙي
لھجي (Larri dialect) ۽ حيدرآباد
جي آسپاس جي اصلوڪن ماڻهن وٽ آخري سُر حذف ڪرڻ جي ڪار آهي، ان صورت ۾ ’ءَ‘ جو
استعمال گهٽ ڪيو وڃي ٿو، جنھن سبب لفظ جي اصل حيثيت بدلي وڃي ٿي. ساڳي ڪار ’هي‘
لفظ سان به ڪئي وڃي ٿي، جيڪو واحد مذڪر ۾ ’هيءُ‘، واحد مؤنث ۾ ’هيءَ‘ ۽ جمع- واحد
توڻي مذڪر- مؤنث ۾ ’هي‘ ڪم آڻڻ گهرجي. نحوي حالت ۾ ڪافي لفظ اهڙا ٿين ٿا، جيڪي
اصولي طور حرف علت (vowel letters) يا اعراب (diacritical mark) سان صورت تبديل ڪن ٿا، هتي صفت لفظ ’پھريون‘، واحد- جمع يا مؤنث-
مذڪر سبب ۽ حر ف جر لڳڻ جي حالت ۾ جملي جي نوعيت سان جيڪي صورتون وٺي ٿو، ان جو اڀياس
ڪيو ويندو ۽ صورتن جا معيار کڻي، چند لکڻين کي سامهون رکي، جاچيو ويندو.
